Vluchtelingen in je kleutergroep

Veel leerkrachten krijgen vluchtelingkinderen in hun klas. Het is geen gemakkelijke taak om deze kinderen hun draai te laten vinden. Er is ondersteuning nodig van maatschappelijk werk of van een schakel- of nieuwkomersklas. Vluchtelingenkinderen zijn kwetsbaar.

School is voor hen de eerste en ook de meest invloedrijke sociale omgeving.

Voor leerkrachten (en klasgenoten) is het belangrijk om voldoende achtergrondinformatie te hebben over het land van herkomst. In deze blog lees je hoe je deze kinderen het onderwijs kunt bieden dat zij nodig hebben.

Vluchtelingenkinderen

Wereldwijd zijn er veel kinderen onvrijwillig op de vlucht voor oorlog en geweld.

Vluchtelingenkinderen hebben veel meegemaakt: een oorlogssituatie, het verlies van hun woning, familie en hun gevoel van veiligheid en een vlucht met soms veel gevaren.

Dit brengt vaak trauma's met zich mee, die zich bijvoorbeeld uiten in rusteloosheid, agressiviteit, depressiviteit en concentratieproblemen.

Vluchtelingenkinderen hebben vaak ook een poos geen onderwijs kunnen volgen.

Ze komen in een nieuwe sociale cultuur terecht en moeten een nieuwe taal leren spreken.

De neiging bestaat om kinderen die uit een oorlogssituatie komen als slachtoffers te zien die voor het leven getekend zijn. De veerkracht van kinderen is echter enorm. Vluchtelingenkinderen vormen, zeker de eerste jaren na aankomst, wel een kwetsbare groep. Zij vragen specifieke aandacht, maar die hoeft niet specifiek op trauma’s gericht te zijn. Uit onderzoek naar kinderen uit oorlogsgebieden is gebleken dat eventuele klachten grotendeels zonder professionele hulp verminderen of verdwijnen.

Vooral het versterken van (onderlinge) sociale steun is daarbij belangrijk.

En school is voor vluchtelingenkinderen daarbij de eerste en meest invloedrijke omgeving.

School biedt vluchtelingenkinderen structuur, een gevoel van veiligheid, contact met leeftijdgenoten en leren over de nieuwe cultuur.

Wanneer je een vluchtelingenkind in je klas krijgt kun je als leerkracht een aantal dingen doen om een vertrouwd en veilig onderwijsklimaat creëren en ervoor te zorgen dat een kind zichzelf kan zijn en zich welkom en snel op zijn gemak zal voelen, zodat hij/zij zijn/haar gevoelens op een veilige wijze kan uiten.

Een intakegesprek

Zorg voor een goed contact met ouders door regelmatig oudergesprekken in te plannen. Houd ook een intakegesprek met de ouders. Enkele tips daarbij:

Probeer er voor het gesprek achter te komen of de ouder(s) aanspreekbaar zijn in het Nederlands. Is dit niet het geval, is er dan iemand die kan tolken? Als er vanwege taalproblemen onvoldoende gecommuniceerd kan worden valt het te overwegen een tolk in te schakelen. Schakel eventueel een telefonische tolk in. De meeste vluchtelingengezinnen worden begeleid door een vrijwilliger van vluchtelingenwerk. Deze vrijwilliger ondersteunt hen bij het wegwijs maken in Nederland. Ga na of deze vrijwilliger ook tussenpersoon kan zijn en bijvoorbeeld meekomt bij een oudergesprek.
Stel de ouders tijdens het gesprek op hun gemak en neem de tijd voor het gesprek. Hiermee laat je blijken dat je het belangrijk vindt. Laat ook zien dat je je realiseert hoe lastig het is om in een nieuw land te wonen.
Vaak hebben ouders voor Nederlanders ongewone achternamen. Laat de ouder(s) zelf de voor- en achternaam opschrijven/typen. Noteer voor jezelf de uitspraak.
Informeer naar hun gezinssituatie: Hoe is de gezinssamenstelling? Wat is het herkomstland? Welke familieleden zijn er achtergebleven in het herkomstland. Is er verdere familie in Nederland? Is er contact met landgenoten in de directe omgeving? Hoe is de woonsituatie? Wat is de religie en hoe gaat men hiermee om?
Informeer ook naar eventuele eerdere schoolervaringen van een kind: Heeft het kind op school gezeten? Hoe lang? Welke klassen zijn doorlopen?
Informeer naar de gezondheid van het kind en ga na of het kind bekend is bij de jeugdgezondheidszorg. Het is belangrijk dat kinderen snel gezien worden door een arts of verpleegkundige. Vluchtelingenkinderen zijn namelijk niet altijd direct in beeld bij de jeugdgezondheidszorg.
Informeer naar de ontwikkeling van het kind: Heeft het kind problemen? Hoe reageren de gezinsleden op de problemen van het kind? Hoe lang bestaan de problemen? Is er een aanleiding? Heeft het kind bijzondere dingen meegemaakt en is dit voor kind en/of ouders bespreekbaar? Kan het kind zwemmen en fietsen?
Geef ouders zelfvertrouwen door aan te geven dat ze thuis vooral met hun kind in de eigen taal blijven spreken. Anderstaligen leren beter een tweede taal als zij over een goede basis in hun moedertaal beschikken.
Laat de ouders de school zien en leg ook uit hoe het Nederlandse onderwijssysteem werkt. Ouders van vluchtelingenkinderen zijn meestal niet bekend met het Nederlandse onderwijssysteem en met de rol die van hen wordt verwacht. Wij vinden het bijvoorbeeld gewenst dat ouders betrokken zijn bij de leerontwikkeling van het kind, maar dit is niet altijd vanzelfsprekend voor vluchtelingenouders. Het niet of onvoldoende spreken van de Nederlandse taal, andere culturele gewoonten, maar ook het organiseren van een oppas om een gesprek op school te kunnen voeren kunnen hierbij een praktisch knelpunt zijn. Praat er open over met ouders wanneer afspraken niet worden nagekomen en leg uit waarom bepaalde regels gelden en wat het belang is voor het kind.

De eerste periode

De eerste tijd dat een leerling op school is, is een tijd van observatie. Als leerkracht investeer je tijd om de leerling te leren kennen. Tips in deze eerste periode:

Informeer de andere kinderen in de klas voor de komst van de leerling over de vluchtelingenproblematiek. Bereid dergelijke gesprekken wel goed voor en wees alert welke leerlingen misschien even extra aandacht nodig hebben. Vaak willen leerlingen in dit soort onmachtige situaties iets doen, zoals bijvoorbeeld het organiseren van inzamel acties. Dit kan helpen om vorm te geven aan emoties en frustraties en kan zorgen voor verbinding. Voorkom echter overmatige liefdadigheid. Ga er gedoseerd mee om. Overlaad kinderen niet met te veel informatie. Houd het bij een uitleg die bevattelijk is voor het kind. Zorg wel voor eerlijke informatie.

Bied een boek aan over de vluchtelingenproblematiek. Boeken die over dit onderwerp gaan en geschikt zijn voor jonge kinderen zijn bijvoorbeeld:

Houd een brainstorm. Laat de kinderen zelf bedenken wat ze kunnen doen om de nieuwkomer te helpen zijn draai te vinden in de klas.
Bedenk samen met de groep een cursus ‘inburgeren andersom’. Maak een lijstje met vragen over het land van herkomst van de nieuwkomer. Wat is de populairste sport in het land, hoe zeg je hallo, wat is een bekend gerecht in het land?
Zorg voor een warm welkom en een correcte uitspraak van de naam van het kind
Wijs voor de eerste tijd een ‘maatje’ in de klas aan. Als dat kan bij voorkeur iemand die dezelfde moedertaal spreekt. Deskundigen geven aan dat dat het leren van de Nederlandse taal eerder stimuleert dan afremt.
Communiceer non-verbaal met de leerling. Probeer ook een paar woorden in de moedertaal van het kind te leren en op die manier interesse te tonen in hun achtergrond.
Zorg ervoor dat je goed geïnformeerd bent over de vluchtelingenproblematiek en de achtergronden hiervan. Verdiep je ook in de cultuur van het kind.
In Nederland zijn veel locaties waar nieuwkomers onderwijs krijgen. Zoek in jouw regio naar andere scholen die al ervaring hebben met deze groep kinderen en vraag naar hun ervaringen.
Luister en laat merken dat je geïnteresseerd bent.
Geef het kind een eigen tafel en stoel. Dit biedt het kind voorspelbaarheid en veiligheid.
Leg de regels en routines uit en geef lessen over omgangsregels. Houd er rekening mee dat regel overtredend gedrag kan voortkomen uit onwetendheid. Daarnaast zijn er altijd kinderen die de grenzen van de nieuwe vrijheid willen uitproberen. Wees dan zo duidelijk mogelijk over de grenzen.
Speel groepsvormende spelletjes en samenwerkingsopdrachten waar weinig taal bij nodig is. Voorbeelden hiervan vind je o.a. op: pharos
Voor vluchtelingenkinderen is sociale veiligheid nog belangrijker dan voor andere kinderen. Preventie van pesten en discriminatie is voor deze kinderen, die in het verleden vaak veel onveiligheid meemaakten, erg belangrijk. Stimuleer en complimenteer interculturele interacties en treed op tegen etnische discriminatie.
In het begin is alles vreemd en nieuw voor het kind. Geef het daarom tijd om te wennen aan de nieuwe fase. Veel vluchtelingenkinderen hebben vaak meerdere keren gewisseld van plek en hebben behoefte aan een gevoel van veiligheid om te kunnen wennen aan de nieuwe situatie.
Vergroot het zelfvertrouwen van een kind door complimenten te geven.
Meertaligheid is een prachtig onderwerp om met de hele groep aan te werken. Maak er een project van: hoeveel talen spreken we eigenlijk? Wie spreekt er een dialect thuis? Welke taal zou je willen leren spreken en waarom?
Denk bij de woordenschatlessen steeds: welke extra woorden kan ik hierbij aanbieden? Bied woorden aan in betekenisvolle contexten en gebruik woordstructuren om de samenhang zichtbaar te maken. Bij een woord als ijzel heb je zo een woordparachute met soorten neerslag gemaakt. Ondersteun de woorden waar mogelijk met beelden.
Het is heel waarschijnlijk dat veel Nederlandse klanken nieuw zijn voor het kind. En ook het Nederlandse alfabet kan afwijken van dat uit de moedertaal. Start daarom vooraan: bij de klank-tekenkoppeling. Gebruik de fonetische benamingen voor de letters tot de klank-tekenkoppeling is ingeslepen.
Over het aanleren van Nederlands als tweede taal is veel informatie te vinden op: LOWAN

Emotionele ondersteuning

Vluchten gaat gepaard met veel gevoelens. Gevoelens van rouw en verlies.

Afhankelijk van wat vluchten voor het persoonlijk leven van een kind betekent, kunnen de reacties van kinderen behoorlijk verschillen. Het is moeilijk te voorspellen in welke emotionele staat het vluchtelingenkind uw school binnenkomt. Mogelijk hebben de gebeurtenissen het gevoel van veiligheid aangetast. Leerkrachten spelen een belangrijke rol in het emotioneel ondersteunen van vluchtelingenkinderen. Zij kunnen in dat opzicht een belangrijke bron van steun zijn. Enkele tips, die daarbij helpend kunnen zijn:

Volg het kind zo goed mogelijk in wat het nodig heeft. Als het kind graag overgaat tot de orde van de dag, dan is dat ook goed. Realiseer je wel dat dit beeld in de loop der tijd weer kan veranderen.
Luister naar de vragen en bekommernissen waar het kind mee zit. Forceer niet om in gesprek te gaan, maar sluit aan bij wat het kind aangeeft.
Schrik niet als kinderen in hun spel oorlogssituaties naspelen. Als dat spel te lang doorgaat, begrens het dan door bijvoorbeeld een andere spelsuggestie te doen.
Herken en erken de gevoelens van het kind door te benoemen wat je ziet. Als leerkracht kun je de eventuele angsten van kinderen in perspectief te plaatsen door te vertellen dat het normaal is om bepaalde reacties te vertonen als je erge dingen meemaakt of hebt meegemaakt.
Toon begrip voor gevoelens van onrust of onzekerheid, maar nuanceer waar nodig en mogelijk en herhaal wat feitelijk aan de orde is en bekend is.
Geef ruimte om gevoelens te delen maar focus vooral op het ‘normaal’ door laten gaan van het onderwijsleerproces.
Voor sommige kinderen is praten moeilijk. Bied dan andere manieren aan om zich uit te drukken: spelen met popjes, tekenen, schilderen, kleien, drama, dans, sport enz
Zorg ervoor dat u signalen van trauma’s tijdig oppakt en doorverwijst. Een algemene richtlijn hierbij: de eerste dagen of weken worden stressreacties als normaal beschouwd. Ze horen bij het normale gewenningsproces en aanpassing aan de nieuwe situatie. Wel is het van belang te letten op de volgende verschijnselen: Opvallend teruggetrokken gedrag, snel veranderende gemoedsstemmingen, slapeloosheid en nachtmerries, concentratie en geheugen, gevoelens van angst, irritatie, depressie en schuld. Vermoed je ernstige psychische klachten? Bespreek ze dan binnen het schoolondersteuningsteam en/of neem contact op met de jeugdverpleegkundige of jeugdarts (JGZ), verbonden aan de school. Uiteraard kun je ouders ook naar de huisarts verwijzen.
Vluchtelingenkinderen hebben vaak ook extra aandacht nodig omdat ze druk, ongeconcentreerd of juist erg stil of angstig zijn.

Oudercontact

Ook na het intakegesprek blijft oudercontact belangrijk. Enkele tips:

Probeer de ouder(s) te koppelen aan een andere ouder die hen helpt bij alledaagse schoolzaken.
Plan extra oudergesprekken in en neem hier ruim de tijd voor in verband met taal- en cultuurverschillen.
Organiseer laagdrempelige ontmoetingsactiviteiten op school, zoals bijvoorbeeld een koffieochtend voor ouders.
‘Mee helpen’ op school is voor vluchtelingen vaak nieuw. Nodig ze daarom bewust persoonlijk uit; en vertel wat de bedoeling is. Actief zijn op school helpt ouders om een goed beeld van het onderwijssysteem in Nederland te krijgen.
Wees als professional bewust van interculturele verschillen en ga een open dialoog aan. Opvoedondersteuning problemen van kinderen hangen vaak samen met de situatie thuis. Als ouders zelf kampen met stress of psychische problemen, kunnen opvoedvaardigheden in de knel komen. Kindermishandeling komt mede daardoor vaker dan gemiddeld voor bij vluchtelingenkinderen. Neem bij opvoedingsproblemen contact op met de JGZ, zij heeft ook een centrale rol in opvoedondersteuning aan vluchtelingengezinnen binnen asielzoekerscentra.
Voor veel ouders is het ook moeilijk om hun positie en taak als opvoeder opnieuw te bepalen. Ouders hebben vragen over de verschillen tussen hoe zij zelf zijn opgevoed en wat gebruikelijk is in Nederland. Zij zijn soms ook huiverig voor het vrijere opvoedingsklimaat in Nederland. Het is belangrijk om hierover het gesprek aan te gaan, want ouders zijn in de regel niet gewend zelf actief opvoedvragen te stellen. Samen met een CJG of welzijnsorganisatie in gesprek gaan over opvoeden thuis en op school kan vluchtelingenouders in hun rol als opvoeder ook ondersteunen en de relatie tussen ouders en school versterken.

Op zoek naar meer?

Kijk dan ook eens op mijn Pinterest

Kijk voor meer tips ook eens in mijn blog Omgaan met trauma's

Vluchtelingenwerk Nederland heeft gratis lespakketten samengesteld om het onderwerp vluchtelingen te behandelen in de klas. Ook War Child, Amnesty International en Unicef bieden gratis digitale lespakketten voor de basisschool aan.

Heb je zelf ook nog tips of suggesties?

Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!