Kleuters leren door te ruiken, zien, horen, voelen en proeven.
In deze blog ga ik in op de visuele ontwikkeling van kleuters.
De zintuigen
De vijf bekendste zintuigen zijn: zien, horen, ruiken, proeven en voelen.
Daarnaast heeft ieder mens nog vijf andere minder bekende interne zintuigen, namelijk: de evenwichtszin, proprioceptie, thermoceptie, nociceptie en interoceptie.
De zintuigen stellen ons in staat om onze buitenwereld waar te nemen. Een kind leert de wereld kennen door indrukken die het krijgt via zijn zintuigen. De zintuigen fungeren als een soort poorten, waarmee het kind informatie uitwisselt met de wereld om zich heen.
De primaire functie van de zintuigen is het lichaam beschermen tegen gevaar.
Ze geven ons immers informatie, die ons helpt te overleven en helpen ons alert te blijven.
Zo zorgen onze ogen er, bijvoorbeeld voor dat we nergens tegenaan stoten.
Om via de zintuigen de wereld te ervaren is er tijd en aandacht nodig om de prikkels tot je te laten komen en ze te verwerken.
De zintuiglijke ontwikkeling is heel belangrijk in de sensomotorische ontwikkeling, waarbij bewegen en ervaren een belangrijke samenwerking hebben.
Het belang van de zintuiglijke ontwikkeling
De eerste 7 jaren van het leven van een kind zijn essentieel voor de latere ontwikkeling. Kinderen moeten in die jaren via de zintuigen ervaringen hebben opgedaan om deze om te kunnen zetten in kennis.
Baby’s zijn heel erg bezig met de zintuigelijke ontwikkeling. Ze ontdekken de wereld door te proeven, kijken, luisteren, ruiken en te voelen. Maar ook oudere kinderen onderzoeken door hun zintuigen te gebruiken. Kleuters leren hun lijf kennen en de structuren van ruimtes en voorwerpen om zich heen. Het tasten is nodig om de begrenzing te voelen; waar houdt mijn lijf op en begint de rest van de wereld? Kinderen vinden het fijn om omhuld te worden, het zogenaamde ‘baarmoedergevoel’, zodat ze de grenzen van hun lijf goed voelen.
Goed ontwikkelde zintuigen zijn van belang om je motorisch te kunnen ontwikkelen: je kunt pas een bal vangen als je hem ziet. Kinderen leren door diverse zintuiglijke ervaringen hoe ze hun spieren moeten aanspannen om in evenwicht te blijven, hoeveel kracht ze moeten gebruiken en welke houding ze moeten aannemen. En een goede motorische ontwikkeling is weer nodig voor allerlei andere ontwikkelingen zoals de taal- en rekenontwikkeling.
Zien
Zicht wordt als het belangrijkste zintuig beschouwd. Toch wordt slechts tien procent van alles wat we waarnemen met onze ogen waargenomen en kijken we selectief.
We registreren alleen wat we willen zien. En dat wordt weer bepaald door onze houding, ervaringen en emotionele toestand. Deze visuele selectiviteit beschermt ons tegen overbelasting. We moeten dus harder werken om verder te kijken dan nodig is.
Hierdoor kunnen visueel sensopathische activiteiten best inspannend zijn voor een kind.
Toch is het goed om deze activiteiten met regelmaat te doen. Tijdens het bewust kijken leren kinderen namelijk vaardigheden, zoals focussen, differentiëren, pauzeren, ontdekken en identificeren. Ook oefenen ze op die manier met hun aandacht, concentratie en observatievermogen. Ze leren om gericht te kijken en om te onthouden wat ze allemaal zien. Hoe vaker zij dit doen, hoe meer oog zij voor de wereld krijgen.
Bij visueel waarnemen wordt niet het functioneren van de ogen, maar de verwerking van de visuele informatie, bekeken. Daarin spelen verschillende visuele deelvaardigheden een rol, zoals:
Visuele identificatie:
De (letter-)vorm wordt steeds als dezelfde herkend.
Visuele discriminatie:
Het nauwkeurig kunnen waarnemen van kleine, maar beslissende visuele verschillen tussen (letter-)vormen.
Visuele analyse en synthese (detail-geheel):
Zien dat het woord "bal"is samengesteld uit drie tekens, dat de eerste letter een "b" is of dat de eerste letter van "boom" hetzelfde is.
Synthese gaat over details tot een geheel maken en losse (letter-)vormen samenvoegen tot woorden.
Visuele geheugen:
Het onthouden van waarnemingen
Kleuren:
Kleuters leren de namen van de kleuren en de kleurnuances.
Vormen en figuren:
Kleuters leren de namen van de meetkundige figuren (cirkel, vierkant, driehoek, rechthoek, kubus en balk) te benoemen.
Patronen:
Kleuters leren eenvoudige patronen in een rij van drie elementen maken en namaken.
De ontwikkeling van het visueel waarnemen
In de praktijk zie je dat de beginsituaties van kleuters op het gebied van visueel waarnemen veel kunnen verschillen. De ene kleuter die net op school komt heeft al veel meer visuele vaardigheden dan de andere.
Om te observeren waar het kind ergens in zijn/haar ontwikkeling staat is het gebruik van ontwikkellijnen een handig hulpmiddel en houvast.
Deze leerlijnen zijn als het ware de wegen waar langs de ontwikkeling verloopt.
Op die leerlijnen bevinden zich verschillende mijlpalen of tussenstations.
Dit zijn vaste herkenningspunten, die aangeven of de ontwikkeling van een kind in de pas loopt met de gangbare ontwikkeling. In de praktijk blijkt overigens vaak dat de ontwikkeling van kleuters niet altijd zo stapsgewijs en gelijk aan de leerlijnen verloopt.
Soms slaan kinderen mijlpalen over en soms blijven ze wat langer in een bepaalde ontwikkelingsfase hangen om vervolgens weer een grotere sprong te maken.
De ontwikkeling van een kleuter verloopt namelijk niet lineair, maar met sprongen. Observaties vinden bij voorkeur plaats tijdens vrije activiteiten die voor het kind betekenisvol zijn.
Peuters:
Visuele analyse (detail-geheel):
Driejarigen nemen bij het bekijken van afbeeldingen aanvankelijk vooral de losse onderdelen, in plaats van het geheel, waar. Tegen het einde van deze periode kunnen verreweg de meeste kinderen puzzels maken waarbij de omtrek van de voorstelling in het werkvlak is is uitgesneden (inlegpuzzels)
Tussen 4 en 4,6 jaar:
In deze fase is het visueel waarnemen nog sterk gekoppeld aan het motorisch handelen.
Visuele analyse (detail-geheel):
De details, die essentieel zijn voor het verlenen van betekenis van hetgeen is waargenomen worden steeds gemakkelijker en sneller geselecteerd.
Visuele discriminatie:
De meeste kinderen zien nu duidelijke verschillen tussen afbeeldingen van concrete voorwerpen.
Visueel geheugen:
De meeste kinderen kunnen nu 1-2 getoonde voorwerpen onthouden.
Kleuren:
In deze fase herkennende meeste kinderen de kleuren en benoemen ze sommige ook al (rood, geel, blauw, groen).
Figuren:
Op de kralenplank worden eenvoudige vormen en patronen (rijtjes en randen) gemaakt.
Tussen 4,6 en 5 jaar:
Visuele identificatie:
Kinderen herkennen nu veel symbolen en letters (bijvoorbeeld de P van parkeren, M van Mc Donalds).
Visuele analyse (detail-geheel):
Inmiddels hebben kinderen een behoorlijk bestand aan innerlijke voorstellingen opgebouwd en hebben ze globale ideeën van hoe betekenisvolle dingen uit de buitenwereld eruit zien. Hierdoor wordt het mogelijk om puzzels te maken van ongeveer 25 stukjes of meer met een tamelijk gedetailleerde voorstelling.
Vormen:
De meeste kinderen herkennen nu een cirkel, vierkant, rechthoek en driehoek, maar kunnen deze vormen nog niet benoemen.
Figuren:
Kinderen maken nu eenvoudige mozaïek figuren na.
Tussen 5 en 5,6 jaar:
Visuele identificatie:
Het belang van een betekenisvolle informatie speelt bij het opnemen en verwerken van visuele informatie een steeds minder belangrijke rol. Daardoor wordt het nu ook mogelijk om de aandacht puur op de vorm zelf te richten. Dat kunnen nu dus ook abstracte figuren zijn, zoals cijfers, letters en geometrische vormen. In deze fase zie je een toenemende vaardigheid in het doorzien van complexe patronen door daar bepaalde vormen in te herkennen. Bijvoorbeeld bij het inkleuren van kleurplaten, waarin vormen elkaar overlappen. Daar wordt nu rekening mee gehouden. Kinderen kunnen nu ook dezelfde vorm in een reeks of in complexe figuren aanwijzen.
Visuele analyse (detail-geheel):
Kinderen zien nu geringe verschillen tussen plaatjes, kunnen meerdere (10) details aanwijzen op een afbeelding.
Visueel geheugen:
Kinderen kunnen 3-4 getoonde voorwerpen onthouden.
Kleuren:
In deze fase kunnen de meeste kinderen alle kleuren aanwijzen, ook licht en donker (passieve kleurenkennis) en ook actief benoemen.
Vormen:
Kinderen herkennen nu een cirkel, vierkant, rechthoek en driehoek.
Ze classificeren voorwerpen in aangegeven meetkundige figuren.
.
Patronen:
Kinderen leggen nu reeksen, gebaseerd op 1 kenmerk.
Figuren:
Op de kralenplank kunnen de meeste kinderen nu een recht/schuin kruis maken.
Tussen 5,6 en 6 jaar:
Visuele identificatie:
Enkelvoudige lettervormen en cijfers worden nu herkend.
Visuele analyse (detail-geheel):
Kinderen maken nu puzzels van meer dan 25 stukjes.
Visuele discriminatie:
Ook zien de meeste kinderen het verschil tussen afbeeldingen van abstracte vormen/figuren (geometrische vormen, cijfers en letter)
Visueel geheugen:
Kinderen kunnen nu 5-6 getoonde voorwerpen onthouden.
Figuren namaken:
In deze fase kunnen de meeste kinderen abstracte figuren en combinaties daarvan (bijvoorbeeld mozaïeken) na leggen of naplakken.
Vormen:
De geometrische vormen worden in deze fase herkend en benoemd en nagetekend.
Kinderen classificeren voorwerpen in aangegeven meetkundige figuren, zoals "kubus", "balk", "cirkel", "driehoek", "vierkant" en "rechthoek".
Patronen:
Kinderen leggen nu ook reeksen, gebaseerd op 2 kenmerken en benoemen de regelmaat.
Figuren:
Ze leggen eenvoudige kralenplankfiguren na..
Tussen 6 en 6,6 jaar:
Visuele identificatie:
De betekenis van het visueel waargenomene speelt nu geen rol meer. Kinderen kunnen hun aandacht nu louter richten op de vorm van wat ze waarnemen. Daardoor zijn de meeste kinderen nu in staat om dezelfde woorden in een reeks te onderscheiden zonder dat het die kan lezen en er dus een betekenis aan kan geven. Kinderen herkennen nu de letters uit hun eigen naam in andere woorden en kunnen eenvoudige woorden na leggen en na stempelen.
Vormen:
Kinderen kennen nu meerdere meetkundige figuren (kubus, bol enz.)
Patronen:
Kinderen maken nu reeksen gebaseerd op 3 kenmerken.
Figuren:
Op de kralenplank leggen ze complexere voorbeelden na.
Het is wel belangrijk om bij de interpretatie van de visuele ontwikkeling, de invloed van de basiskenmerken, betrokkenheid en risicofactoren niet uit het oog te verliezen.
Meer hierover lees je in mijn blog: Hoe kleuters zich ontwikkelen
Deze gegevens geven namelijk een indicatie of een kind lekker in zijn vel zit en zijn een voorwaarde om tot ontwikkeling te kunnen komen.
Wanneer het bij een kind aan deze basiskenmerken schort, dan zal dit dus ook terug te vinden zijn in lagere ontwikkelingsscores bij de ontwikkelingslijnen voor het visueel waarnemen en waarschijnlijk ook bij een of meerdere andere ontwikkelingsaspecten.
Een beredeneerd aanbod
Een beredeneerd rekenaanbod maak je op basis van deze ontwikkelingslijnen.
Deze geven richting aan het rekenen in de kleuterperiode, doordat ze aangeven waar je naar toe werkt aan het eind van groep 2. Kies per periode (bijvoorbeeld van vakantie naar vakantie) een aantal subdoelen, die aansluiten op de vorige periode, zodat er een doorgaande lijn en een breed, gevarieerd aanbod ontstaat.
Als duidelijk is welke doelen en inhouden aan bod moeten komen, ga je kijken welke activiteiten daar bij passen. Houd daarbij wel rekening met het gegeven dat jonge kinderen anders leren an een schoolkind. Spel is voor hen erg belangrijk. Door te spelen krijgen jonge kinderen grip op de wereld om hen heen en ook het leren doen ze spelen en handelend.
Zorg ook voor succeservaringen. Het leerplezier en zelfvertrouwen van kinderen nemen toe, als ze merken dat ze het kunnen. Betrek ouders erbij en deel je doelen. Hang bijvoorbeeld een doelenposter op of verspreid de rekendoelen via de website of nieuwsbrief. Geef ouders ook suggesties om thuis op een speelse manier te werken aan de doelen
Op zoek naar meer?
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog leuke suggesties?
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!
.
.
Comments