Een goed ontwikkeld inlevingsvermogen is essentieel voor een goede communicatie en omgang met anderen en belangrijk voor het toekomstig functioneren van kinderen.
Kleuters zijn meestal nog te veel op zichzelf gericht om zich in te kunnen leven in de ander. Ze gaan ervan uit, dat de ander net zo denkt en voelt als zij. Langzamerhand beginnen kleuters overeenkomsten en verschillen op te merken. Om het gevoel van empathie te ontwikkelen kun je bij kleuters spel inzetten. In deze blog vertel ik je er meer over.
Empathie
Empathie is de vaardigheid om in te schatten wat een ander voelt en denkt. Het gaat over meevoelen en inleven: het herkennen van gevoelens bij anderen, je in het perspectief van de ander verplaatsen en daar rekening mee houden.
De ervaringen die je als kind opdoet met het lezen en begrijpen van emoties en standpunten van anderen zijn bepalend voor je latere sociale functioneren.
Kinderen met een goed ontwikkelde empathie weten dat de emoties, voorkeuren en overtuigingen van anderen kunnen verschillen van die van henzelf. Dat stelt hen in staat de emoties en het gedrag van iemand anders beter te begrijpen, waardoor ze ook gemakkelijker mededogen tonen, goede sociale keuzes maken en sociale relaties opbouwen. Een goed ontwikkeld empathisch vermogen vermindert conflicten en misverstanden en leidt tot helpend gedrag, vriendelijkheid en uiteindelijk duurzame relaties te ontwikkelen. Als je meer empathie kunt laten zien, dan voelen anderen zich veilig, gezien en begrepen. Hierdoor voelt een ander de ruimte om over zijn gevoelens en standpunten te praten. Dit zorgt ervoor dat je serieuzer in gesprek kunt, waardoor je elkaar echt bereikt.
Kinderen met een minder goed ontwikkelde empathie hebben juist moeite met de interpretatie van het gedrag van anderen en dat kan juist een negatief effect hebben op hun sociale ontwikkeling. Zij zijn zich er vaak niet van bewust dat hun gedrag een negatieve invloed kan hebben op anderen.
Deze kinderen kunnen iets doen of zeggen dat voor hen op dat moment logisch is, zonder rekening te houden met de mensen om hen heen.
Ze laten bijvoorbeeld de volgende gedragingen zien:
Deelnemen aan sociaal onverwacht gedrag, zoals het voordringen in een rij.
Opmerkingen die onbeleefd of ongepast zijn en de gevoelens van anderen kwetsen, zoals iemand vertellen dat zijn shirt lelijk is.
Het niet herkennen van gevoelige momenten voor anderen, zoals vermelden hoeveel ze van hun hond houden direct nadat de hond van een vriend is overleden.
Kinderen die weinig empathie hebben, kunnen voor veel sociale en maatschappelijke uitdagingen komen te staan.
Ze kunnen bijvoorbeeld moeite hebben:
Om vriendschappen op te bouwen.
Met het werken met anderen .
Goede sociale beslissingen nemen.
Het is van cruciaal belang voor opvoeders om te erkennen dat het hebben van een gebrek aan empathie een tekort aan vaardigheden is en geen gedragsprobleem.
Kinderen doen het goed als ze het kunnen.
Van egocentrisch naar sociocentrisch
Iedereen wordt geboren met een aanleg voor empathie.
En zoals elke vaardigheid kan empathie bij kinderen worden aangeleerd en ontwikkeld.
Al is het bewustzijn van en het vermogen om de gevoelens van anderen te delen, wel een zeer abstracte, moeilijke taak om jonge kinderen te leren.
Om ervoor te zorgen dat een kind gepast empathisch gedrag ten opzichte van iemand anders vertoont, moet hij namelijk het brede scala aan emoties dat hij dagelijks voelt volledig begrijpen, waarderen dat andere mensen andere gevoelens kunnen hebben dan de zijne, in staat zijn om zichzelf in de schoenen van een andere persoon te plaatsen en te begrijpen hoe ze zich kunnen voelen, en een passende reactie kiezen. Hij moet ook een zekere mate van zelfbewustzijn en zelfbeheersing hebben, zodat hij de emoties van iemand anders boven die van hemzelf kan stellen.
Omdat cognitieve vaardigheden en levenservaringen zich in de loop van de tijd ontwikkelen, zijn effectieve strategieën om kinderen empathisch gedrag aan te leren, afhankelijk van de leeftijd van het kind.
Baby's
Pasgeboren baby's reageren al op emoties van anderen.
Ook imiteren ze gezichtsuitdrukkingen. In het begin zijn deze reacties nog puur fysiek en gaan ze buiten het bewustzijn om. Na het eerste jaar ontdekken baby's hun eigen ik.
Ze leren zichzelf te onderscheiden van anderen.
Vanaf dat moment wordt over empathie gesproken.
Peuters
Peuters zijn nog erg egocentrisch. Dat betekent, dat ze de wereld overwegend vanuit hun eigen gezichtspunt bekijken en moeite hebben zich in te leven in anderen.
Hoewel peuters zichzelf nog regelmatig in het middelpunt plaatsen, krijgen zij ook steeds meer belangstelling voor anderen. Ze ontdekken dat anderen gevoelens en wensen hebben, die los staan van zichzelf.
Kleuters
Waar peuters nog volop aan het oefenen zijn met het herkennen en begrijpen van emoties, zijn de meeste kinderen op kleuterleeftijd in staat om emoties van anderen te herkennen. Ook het begrijpen waarom deze emoties worden getoond lukt nu steeds beter. Vooral duidelijke emoties zoals blijheid, boosheid, verdriet en angst worden gezien en begrepen. Dit komt omdat er voor deze emoties vaak een duidelijk aanwijsbare reden is.
Het vervangen van het egocentrische standpunt naar een meer sociocentrische instelling is zeker niet iets dat van de ene op de andere dag gebeurt en moet begeleid worden. Meer over de ontwikkeling van het inlevingsvermogen lees je in mijn blog Sociale ontwikkeling
Empathie stimuleren
We worden dus allemaal geboren met het vermogen om empathisch te zijn tegenover anderen. De ontwikkeling van empathie bij jonge kinderen gebeurt in eerste instantie vooral door liefhebben, verzorgen, vertroetelen en troosten door de ouders.
Hoewel onderzoek suggereert dat kinderen niet volledig in staat zijn om 'een wandeling te maken in de schoenen van iemand anders' totdat ze ongeveer 7 jaar oud zijn, wordt gezegd dat ons vermogen om een sterk gevoel van empathie te ontwikkelen echt neerkomt op hoeveel oefening we krijgen in ons vroege leven. Wanneer ouders en leerkrachten de tijd nemen om hun kinderen eenvoudige emoties te leren, empathisch gedrag te modelleren en positieve bekrachtiging te bieden wanneer hun kind mededogen toont, helpen ze de basis te leggen die nodig is om zich te identificeren met de gevoelens van anderen.
Zoals elke vaardigheid kan empathie bij kinderen worden aangeleerd en ontwikkeld.
Er zijn veel manieren om vaardigheden voor empathie te onderwijzen, te benadrukken en te oefenen, zodat deze vaardigheden in de loop van de tijd kunnen worden geleerd.
In mijn blog: Kleuters en inlevingsvermogen lees je er meer over,
Spel en empathie
De ontwikkeling van empathie bij jonge kinderen gebeurt in eerste instantie vooral door liefhebben, verzorgen, vertroetel en troosten.
Daarnaast is spelen een belangrijke basis voor de ontwikkeling van de empathie.
Door te spelen leert een jong kind zich verplaatsen in de ander en ondergaan ze de gevoelens van anderen in alsof-situaties. In de huishoek speelt een kind de ene keer bijvoorbeeld een moeder en de andere keer een politieagent.
Hierdoor leert het zichzelf verplaatsen in deze rollen en ontdekt het kind hoe mensen zich anders voelen en hoe dit invloed heeft op hun interactie.
Ondersteun de empathische ontwikkeling van kinderen in de hoeken door tijdens het spelen in de hoeken het emotionele vocabulaire van kinderen uit te bouwen.
Dit doe je door zoveel mogelijk woorden te gebruiken, die emoties, gevoelens en standpunten laten zien. En leg bijvoorbeeld ook eens een doos tissues, pleisters of een klein knuffeldier met verzorgingsspullen in je huishoek. Dit leidt tot zorgzaam spel en leert kinderen om zich bewust te zijn van anderen en om een begrip te ontwikkelen dat onze reacties en acties een positieve impact kunnen hebben.
Naast spel in de hoeken kun je ook gericht spel inzetten om empathie in te oefenen.
Laat de kinderen door middel van vragen ontdekken dat iedereen iets anders leuk vindt en bespreek hoe je situaties binnen het spel zou kunnen oplossen als je bijvoorbeeld andere voorkeuren hebt. Laat de kinderen zelf oplossingen verzinnen. Speel de mogelijke oplossingen vervolgens voor in de kring.
Op zoek naar meer?
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog leuke aanvullingen of suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Linda Willemsen. Klasvanjuflinda.nl. (2016). Kinderen leren om zich in een ander te verplaatsen.
Geraadpleegd op 31 augustus 2022
Femke van der Wilt & Chiel van der Veen & Verdieping van der Steijle. Vrije Universiteit Amsterdam. Anderen begrijpen, Theory of Mind bij kleuters.
geraadpleegd op 31 augustus 2022. https://www.researchgate.net/publication/339271235_Anderen_begrijpen_Theory_of_Mind_bij_kleuters
.
.
Comments