Rollenspel, ook wel doen-alsof-spel of symbolisch genoemd, vindt vooral in hoeken plaats.
Symbolisch spel ontwikkelt zich van een losse rol gebonden handeling, naar een uitgebreider spel met een verhaal. In het rollenspel bootsen kinderen de echte wereld, zoals zij deze ervaren, na. Ze ontdekken en ervaren hoe het is om iemand te zijn en allerlei handelingen te doen. In deze blog vertel ik je er meer over.
Rollenspel
Spel is een kind-eigen vorm van expressie. Kinderen gebruiken spel aanvankelijk uitsluitend om er gedachten en gevoelens mee uit te drukken.
De inhoud van het spel laat dus iets zien over het denken en voelen.
Spel is wat het is, in het hier en nu, anderzijds is spel ook niet wat het lijkt.
Spel is verwijzend, het is gedrag dat naar een andere werkelijkheid verwijst.
De beeldtaal van spel kan daardoor een belangrijke context vormen voor leren en ontwikkeling in al zijn facetten, het raakt alle ontwikkelingsgebieden.
Spel in de illusieve wereld begint bij ongeveer drie jaar.
Het kind ontwerpt een illusieve wereld waarin veel ervaringen en belevingen in symbolische vorm tot uitdrukking worden gebracht.
Rollenspel wordt ook wel symbolisch spel of verbeeldend spel genoemd.
Kinderen nemen met deze spelsoort een andere rol in dan hun eigen ik, maar spelen ook zichzelf als ze fantasie-/rollenspel inzetten. Het spel laat namelijk zien wat het kind bezighoudt, wat spannend is, wat niet wordt begrepen, wat ingewikkeld is of wat gewoon leuk is.
Een kleuter kan met fantasie-/rollenspel, vanuit zijn eigen directe leefwereld, een geheel eigen wereld creëren die niet voorhanden is. De verbeelding speelt daarbij een grote rol. Het bedenken en maken van een eigen spelverhaal doet een beroep op de creativiteit, de fantasie en het inbeeldingsvermogen van een kind. Creativiteit is een niet geremde gemoedstoestand waarbij je je vrij voelt iets nieuws te zien, te bedenken of te maken.
De combinatie van waarnemen, denken en doen maakt iemand creatief.
De betekenisvolle context van het spel maakt mentale handelingen die voor het jonge kind abstract en moeilijk zijn mogelijk. Met fantasie-/rollenspel oefenen zij gedragingen, handelingen en taal die horen bij verschillende rollen en imiteren ze dat wat ze hebben gezien en meegemaakt en dat wat ze zouden wíllen meemaken. Al spelend verwerken ze hun opgedane ervaringen en emoties.
Fantasie-/rollenspel is een krachtig middel voor het jonge kind om na te denken over en grip te krijgen op de wereld. Zaken die voor hen onduidelijk zijn, spelen ze na en zij fantaseren daarbij hun eigen verhaal. Door middel van het verhaal kunnen jonge kinderen open en vrij vormgeven aan hun gedachten over de wereld en leren ze hoe je betekenis kunt geven aan een ervaring door iets te maken. Deze verhalen ontstaan vanuit de ervaringen en/of fantasie van het kind en deze verhaallijn is een mentale voorstelling en geeft de gebeurtenis een plek. Het verhaal wordt geleefd in het spel. Dit is de basis van waaruit het kind zijn gedachten over de wereld kan ordenen.
Door het samenspelen in een groep leren de kinderen tijdens rollenspel van en met elkaar. Tijdens het spelen van een verhaal proberen kinderen steeds oorzaak- en gevolgrelaties te leggen tussen mensen, omgeving, emoties en gebeurtenissen. Kinderen kunnen elkaar in het spelverhaal veel leren, door ideeën, gedachten en gevoelens met elkaar uit te wisselen Tijdens het spelen kunnen ze met elkaar meebewegen in het verhaal. Dit doen ze door samen richting te geven aan de inhoud van het spel. Meebewegen vraagt van hen diverse vaardigheden, zoals een idee hebben en het verder uitwerken of een bepaalde rol geven aan zichzelf of een object. Het is daarbij ook belangrijk om het spelgedrag van de ander te kunnen interpreteren en te beschikken over een bepaalde mate van empathisch vermogen om zich te kunnen inleven in de ander.
De materialen
Om hun rollenspel te spelen, creëren kinderen speelplekken.
Ze ordenen daarbij speelgoed en open materialen. Kinderen hebben de juiste materialen nodig om tot goed ontwikkeld rollenspel te kunnen komen.
Dat zijn materialen die de kinderen uitnodigen om handelingen helemaal uit te spelen of ondersteunend zijn om een bepaalde rol te spelen in het verhaal. Materialen geven kinderen de mogelijkheid om de kennis die ze hebben van een gebeurtenis tijdens het spelen weer te geven in een verhaal. Ze verbeelden bijvoorbeeld een dierentuin, door alle knuffeldieren in dozen te zetten. Vervolgens pakken ze kommetjes en gaan ze de dieren voeren.
Kinderen gebruiken speelgoed waar het voor is, maar ze gebruiken ook substituten.
Zo gebruiken ze bijvoorbeeld een blok als telefoon.
Soms spelen kinderen een spel helemaal zonder materialen.
Regisserend spel
Het rijke potentieel van rollenspel is overigens niet alleen zichtbaar in de huishoek, maar kan zich ook afspelen in een hoek die is ingericht met bouwmateriaal en Loose Parts.
Dit heet regisserend spel. In dit spel geven kinderen diverse Loose Parts, bouwblokken en wereldspelmateriaal een functie en wordt er een bepaalde rolverdeling gemaakt.
Al spelend worden de rollen ingevuld en onderlinge relaties, verhaallijnen en gebeurtenissen bedacht. De kinderen hebben de regie over hun verhaal en verbinden zich aan een wereld. Een wereld die nog van alles kan worden, die onder hun handen verschijnt, wordt ingericht of precies wordt nagemaakt. Het kind gebruikt de materialen los van de oorspronkelijke context en volgt hierbij de eigen impulsen en fantasie.
Het spel wordt dus meer geleid door het kind dan door het materiaal.
Rollenspel versus toneelspel
Rollenspel is niet hetzelfde als toneelspel. In rollenspel wordt geen weergave van een moeder letterlijk nagespeeld. Het rollenspel is veel complexer dan dat.
Rollenspel is de hoogste vorm van spel, omdat het een beroep doet op heel veel vaardigheden. Kinderen hebben vanaf de geboorte een veelvoud aan moederlijke indrukken geobserveerd en eigen gemaakt. Het kind dat in rollenspel dus de rol van moeder vervult, doet aanspraak op zijn/haar eigen unieke opslag aan kennis van moederlijk gedrag. Daarnaast moet het kind er ook nog een verhaallijn bij kunnen bedenken.
Een behoorlijk pittige klus voor een kleuter, die toeneemt aan complexiteit, wanneer je daar een onvoorspelbare en nauwelijks aan te sturen spelpartner aan toevoegt.
In de praktijk zie je kinderen vaak worstelen met rollenspel, waardoor zij soms liever de rol aannemen van poesje, hondje of baby. Een rol, die cognitief gezien beduidend minder belastend is. Kinderen moeten de kans krijgen om vaak en veel in de huishoek te mogen spelen, zodat zij daar beter en beter in kunnen worden.
Denk bij rollenspel aan het spel in de huishoek, winkel of een themahoek.
Dit spel loopt later verder uit van thematisch rollenspel naar dramatiseren.
Fantasiespel
In fantasiespel creëren kinderen 'doen-alsof'-situaties en nemen zij, anders dan bij rollenspel, zelf deze rol niet in, maar laten zij poppen, dieren of andere materialen die verhalen uitspelen. Het kind kan bij fantasiespel zijn eigen spel dus als buitenstaander aansturen en bestuderen. Kinderen kunnen overal en met alles dat voorhanden is, overgaan tot fantasiespel. Je ziet sommige kinderen deze spelsoort bijvoorbeeld uitvoeren met de eigen handen, waarbij de vingers personages zijn. In een kleutergroep wordt bij het wereldspelmateriaal, de poppenkast, het poppenhuis en de speel-/verteltafel het fantasiespel nadrukkelijk gestimuleerd.
Zorgwekkend spel
Spel in de illusieve wereld is een level waarin spel tot volle ontplooiing komt.
Dit spelniveau moeten kinderen bereikt hebben om te komen tot het uitspelen, herbeleven en verwerken van hun emoties en ervaringen. Niet alle kinderen zijn echter in staat om deze speelwereld te bereiken. Kinderen met ontwikkelingsstoornissen, neurologische problemen, autisme (ASS), maar ook kinderen met een medisch belast verleden, kinderen met taalontwikkelingsstoornis (TOS), komen vaak niet tot verbeeldend spel.
En natuurlijk zijn er ook kinderen die gewoon liever knutselen of klauteren.
Spel werkt bevrijdend, het heeft een functie om ervaringen te verwerken door te herhalen, opnieuw te beleven in een andere context. Het helpt situaties te begrijpen, dit kan luchtig zijn, maar soms komen er in het spel van kinderen ook zwaardere thema’s langs. Het kan ook zijn dat een kind een paar keer een thema uitspeelt en dat het dan klaar is.
Het heeft dan door spel betekenis gegeven aan zijn ervaringen en kan weer verder.
Het is voor jou als leerkracht vooral van belang om herhaaldelijk te observeren en korte notities te maken van wat je ziet, dus niet van wat je denkt te zien, doe geen aannames. Ga eens meespelen, niet om het spel anders te laten verlopen, maar om je betrokkenheid te tonen. Benoem wat je ziet, verwoordt het spel en volg wat er gebeurt. Niet meer dan dat!
Als je bijvoorbeeld ziet dat een kind een rol uitspeelt in een poppenhuis waarin een spelfiguur erg bang is, maak dan geen vertaalslag naar het kind. Vraag niet: ‘Was jij dat kindje?’ Blijf in het spel! Als je je zorgen blijft maken, ga je in gesprek met ouders en intern begeleider. Vaak werkt dit verhelderend en kan een ander licht op het spel werpen.
Het is mogelijk en verstandig om een kind door te verwijzen naar speltherapie.
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog leuke suggesties?
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën in een reactie op deze blog te delen!
Bronnen
.
Comments