Een perfectionistisch kind is erg kritisch op zichzelf, wil de dingen graag perfect doen en geen fouten maken. Wanneer iets niet lukt baalt het kind daarvan en kan het zich daar moeilijk overheen zetten. Een perfectionistisch kind heeft een hoge lat en wil het altijd nog beter doen. Dat wordt lastig als het kind té hoge eisen aan zichzelf gaat stellen.
Perfectionisme kan ervoor zorgen dat een kind minder geniet en last krijgt van stress en faalangst. In deze blog geef ik je tips voor de omgang met perfectionistische kleuters.
Uitingsvormen van perfectionisme
.
Als een kind perfectionistisch is, kun je dat als volgt herkennen:
Het kind is niet snel tevreden.
Het kind is kritisch op zichzelf, het moet altijd beter.
Het kind geniet niet van wat goed is en kijkt naar wat er niet goed is.
Het kind wil net zo goed presteren als anderen en vergelijkt zich met de besten.
Het kind is teleurgesteld of van slag als het een ander resultaat heeft dan gehoopt.
Het kind heeft last van stress omdat hij alles perfect mogelijk wil doen.
Het kind ziet kritiek als persoonlijke aanval.
Het kind is veel bezig met details in plaats van het grote geheel.
Het kind denkt zwart-wit, als het niet perfect kan, dan niet.
Het kind wil geen foutjes maken. Als het kind toch een foutje maakt, gaat dit gepaard met sterke negatieve emoties: schaamte, woede, teleurstelling, verdriet en angst.
Het kind loopt vast als iets niet meteen lukt. Het kind blijft extreem lang proberen en corrigeren, geeft op of stelt bijvoorbeeld uit.
Het kind wordt boos of is extreem teleurgesteld wanneer bepaalde verwachtingen niet worden ingelost.
Het kind wil al meer kunnen dan dat het eigenlijk moet kunnen en is gefrustreerd wanneer dit niet lukt.
Het kind ordent dwangmatig. Spullen moeten bijvoorbeeld op een vaste plek staan.
Wanneer belemmert perfectionisme een kind?
Een vleugje perfectionisme kan juist een mooie eigenschap zijn. Het helpt een kind om iets zo goed mogelijk te doen. Een perfectionistisch kind weet wat het wil, is ijverig en gedreven, gemotiveerd, ambitieus, een doorzetter en volhouder. Perfectionistische kinderen hebben ook een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ze nemen de taken heel serieus.
Eigenschappen waarmee je ver kunt komen.
Het zou dan ook jammer zijn om perfectionisme af te leren.
Deze kenmerken kunnen je echter ook in de weg kunnen zitten en een valkuil worden als een kind de lat zo hoog legt, dat deze niet te behalen is en hij/zij dus continu te hoge eisen aan zichzelf gaat stellen waar hij/zij niet aan kan voldoen, waardoor het kind continu stress ervaart om het gestelde resultaat te behalen en zich lastig kan ontspannen en genieten. Het kind geeft zichzelf dan de schuld van mislukking: had ik maar harder moeten werken. En hij/zij kan conclusies over zichzelf gaan trekken: ik ben niet goed genoeg. Het kind kijkt dan naar wat hij niet kan en heeft en verliest zijn leuke kanten uit het oog. Hij/zij heeft continu kritiek op zichzelf en moeite met het accepteren van teleurstellingen. Er kan dan een negatief zelfbeeld en faalangst ontstaan.
Een kind kan wel leren om zijn/haar perfectionisme op de juiste manier in te zetten, zonder dat het hem/haar belemmert. Net zoals gezonde zenuwen je helpen om beter te presteren, maar ongezonde stress je verlamt.
Tips voor de begeleiding
Als je merkt dat een kind last heeft van stress of faalangst en moeite heeft om te genieten, kan het goed zijn het kind te helpen omgaan met zijn perfectionisme.
Hieronder vind je tips die je kunt gebruiken om het kind te ondersteunen in zijn perfectionisme:
Maak je kind bewust van zijn kritische stem!
Leg uit wat het verschil is tussen aardige en kritische woorden.
Met aardige woorden (zoals ‘Ik kan het’, ‘Ik heb mijn best gedaan’, ‘… ging best goed’) kun je jezelf aanmoedigen en krijg je een beter resultaat. Met kritische woorden (zoals ‘Dit moet beter’, ‘Dat was slecht’, ‘Wat dom van mij’, 'Je doet het niet goed') kun je jezelf juist ontmoedigen. Iedereen heeft een kritische stem, die je zo nu en dan corrigeert om je scherp te houden. Ben je perfectionistisch, dan is je kritische stem oververtegenwoordigd.
Aan het kind kun je uitleggen dat dit zijn strenge stem is en welke woorden helpen om tegengas te geven. Bijv. ‘Ik heb het goed gedaan, ik ben tevreden’.
Leer het kind om zich te richten op ‘plusjes’!
Kijk samen met het kind eerst naar wat goed ging en daarna naar wat beter kan.
Als een kind perfectionistisch is, zal het waarschijnlijk altijd eerst kijken naar wat niet goed ging. Vraag het kind eerst waar het trots op is of wat hij/zij vond dat goed ging.
Stel vragen als 'hoeveel had je goed', 'waar ben je tevreden over',' wat is er al gelukt'?
Daarna kun je het met het kind over de verbeterpunten hebben.
Eventueel kun je elke dag afsluiten met drie + en één. Laat het kind zichzelf ook complimenten geven: ‘Hoe vind je het van jezelf dat je …?’.
Werk ook eens een thema uit rond talenten!
Werk met dit thema om zo het zelfvertrouwen van kinderen te vergroten.
Je hoeft niet altijd de beste te zijn om ergens goed in te zijn!
Leer kinderen dat ze nog niet alles moeten kunnen en wat er bij hun leeftijd past.
Zeker wanneer kinderen een oudere broer of zus hebben, willen ze soms al meer kunnen dan nodig. Je kan beginnen met iets absurd: “Moet je al kunnen autorijden?
Nee, natuurlijk niet!” Dan kan je bijvoorbeeld in de tweede/derde kleuterklas vragen “Moet je al kunnen schrijven?” “Je naam mag je wel al kunnen, maar hoeft ook niet.
Andere woorden moet je nog niet kunnen!”.
Geef kinderen inzicht in de gevolgen van perfectionisme!
Laat de kleuters ook zelf hierover nadenken. Bijvoorbeeld: Het meisje wilt niet eten van de boterham omdat het de foute kaas is en omdat er een gat in de boterham zit. Wat zal er nu gebeuren? Wacht zeker lang genoeg op reacties zodat kinderen kunnen nadenken! Voorbeelden kunnen zijn: “ze zal honger krijgen”, “Ze zal verdrietig zijn heel de dag”, “de juf zal boos zijn”, “het eten moet nu in de vuilbak, jammer!”
Laat het kind haalbare doelen stellen!
Het kind wil het graag goed doen, maar er is een grens, want soms heb je de tijd niet om het perfect te doen. Bespreek bij een opdracht of activiteit wat het kind wil bereiken, hoe het kind dat wil gaan doen en of het realistisch is. Vraag het kind: ‘Wat zou wel lukken om te halen?’. Help het kind om tussenstappen te nemen in wat het wil bereiken.
Leg uit dat je iets meestal niet in één keer kunt en dit wel in kleine stapjes kunt bereiken.
Leg de lat ook niet te laag!
Een kind helpen om perfectionisme te voorkomen, betekent niet dat je lage normen moet hebben. De meeste mensen die succesvol zijn, stellen juist zeer hoge normen voor zichzelf. Moedig het kind liever aan om te streven naar uitmuntendheid, maar leg geen nadruk op perfectie. Uitmuntendheid houdt in dat je eisen aan jezelf stelt, geniet van wat je doet, je goed voelt over leren en vertrouwen krijgt. Perfectionisme daarentegen is het altijd vinden van fouten, ongeacht hoe goed je het doet. Help het kind doelen en normen te stellen die met moeite bereikbaar zijn, maar duw het kind niet in de onmogelijke perfectiestandaard.
Laat het kind zich vergelijken met zichzelf!
‘Hoe deed je dat voor de vakantie?’, ‘Hoeveel fouten had je de vorige keer en nu?’.
Zet teleurstelling om in een leermoment!
Baalt het kind erg als het minder gaat dan hij wil? Geef het kind erkenning: ‘Natuurlijk is dat super balen, je deed juist zo je best!’. En kijk samen naar de toekomst: ‘Wat heb je hiervan geleerd dat je de volgende keer kunt gebruiken?’.
Stimuleer een groei mindset!
Tips hiervoor vind je in mijn blog: Mindset
Zorg voor ontspanning!
Zorg ervoor dat het kind ook elke dag tijd heeft om te ontspannen, op te laden en zich geen zorgen hoeft te maken over prestaties.
Doe activiteiten, die gericht zijn op plezier maken!
Denk aan toneelstukjes, bakken, dansen, buiten spelen, lezen. Verven en kleien zijn ook leuke activiteiten, omdat je kunt bijstellen wat je wilde maken.
Van ‘ik moet’ naar ‘ik wil’!
Moet het kind van alles van zichzelf? Wat gebeurt er als het kind het eens een keer niet of minder goed doet? Verandert er dan iets aan het kind, is hij dan minder leuk? Nee toch! Schrijf elke ‘ik moet’ op en laat het kind bedenken of het echt moet of dat het een ‘ik wil’ wordt. Doe ook eens een experimentje.
Bespreek met het kind de voor- en nadelen van het ‘goed willen doen’. Wat levert het 't kind op? Laat het kind één week testen om een bepaalde taak of activiteit (die hij/zij zelf kiest) minder goed te doen dan anders en te ontdekken hoe dat is.
Laat je eigen fouten zien!
Als leerkracht ben je een rolmodel voor alle kinderen. Hoe reageer je zelf op fouten?
Maak duidelijk dat ook jij af en toe een fout maakt en hoe jij hiermee omgaat.
Benoem dat je een fout maakte en dat je dit niet leuk vindt maar dat je er niet boos/verdrietig om moet blijven. Durf je fouten te laten zien!
Geef effectieve complimenten!
Naast succeservaringen is de interactie met de leerkracht erg belangrijk.
Kinderen die ervaren dat een leerkracht ze ziet, prijst en in hen blijft geloven, voelen zich gewaardeerd en ontwikkelen ook een hogere zelfwaardering.
Heeft het kind moeite met het ontvangen van een compliment? Geef dan een indirect compliment: vertel bijvoorbeeld in het bijzijn van het kind aan een collega of een ander kind wat je zo waardeert aan het kind. Of vertel het compliment als jouw mening: ‘Ik vind de dieren goed gelukt’. Als het kind dit wegwuift, zeg je: ‘Dat is wat ik vind, jij mag er zelf iets anders van vinden’. Soms lijkt het alsof een kind jouw compliment niet aanneemt, omdat het dit ontkent. Toch kan het wel degelijk impact hebben en in zijn hoofd blijven zitten.
Blijf dus gewoon doorgaan met laten merken wat je aan het kind waardeert.
Meer hierover lees je in mijn blog Kleuters en feedback
Geef kinderen complimenten over het proces en niet enkel over het eindresultaat!
Zeg bijvoorbeeld: “Knap dat jij zolang hebt geprobeerd of eraan gewerkt!” bij het bouwen van een toren, en niet alleen “Wauw, dat is zeker de hoogste van de klas!”
Als je alleen maar kinderen ophemelt bij het eindresultaat, kunnen ze het gevoel hebben dat ze moeten presteren.
Op zoek naar meer?
Kijk voor meer suggesties ook eens mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog aanvullingen of tips? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Apetrotse kinderen. (2016). Mijn kind heeft een hele hoge lat voor zichzelf.
Geraadpleegd op 29 april 2022.
Yorumlar