Elk kind heeft het nodig om zich te kunnen ontspannen.
Bijvoorbeeld als een kind moe is van een drukke dag of boos is als het iets niet mag.
Ontspannen een belangrijke tool om weer tot rust te komen.
Het helpt je om meer controle te krijgen over je gedachten en gevoelens en zorgt ervoor dat je makkelijker met stress kunt omgaan. In deze blog vertel ik je er meer over.
In hoog tempo...
Jonge kinderen zijn van nature mindful. Ze spelen vol aandacht en gaan uit van wat zich aandient vanuit henzelf of vanuit de omgeving. Via hun zintuigen ervaren ze de wereld om zich heen. Wat hen bezig houdt, speelt zich af in het hier-en-nu.
Veel kinderen hebben echter een bomvolle agenda.: sporten, afspraakjes met klasgenoten, drukke weekenden met uitjes, een kinderfeestje, de BSO en ga zo maar door.
Door alle activiteiten die gedurende een dag of week worden ondernomen, is er amper meer tijd om stil te staan bij dingen en worden kleuters uit hun mindful-zijn gehaald.
We hoeven kleuters dus niet te leren om mindful te zijn, maar te laten blijven!
De wereld is binnen enkele decennia ook behoorlijk veranderd. Kinderen groeien op in een dynamische, moderne tijd. Een tijd met veel prikkels, veel beweging, veel onrust en veel vluchtige kennis. En nog steeds gaan die veranderingen, die ontwikkelingen in hoog tempo verder. Onze ouders en grootouders zijn opgegroeid in een tijd, waarin auto’s een schaars goed waren. En kinderen gingen met z’n allen bij een vriendje in de straat naar de televisie kijken, omdat alleen daar een televisie in huis was. Van computers en mobieltjes had nog niemand gehoord. Maar… zó lang geleden is dat allemaal nog niet!
Voor de kinderen van nu is dat bijna niet meer voor te stellen. Voor hen is het doodnormaal dat beeld en geluid overal zijn op te roepen, met maar één druk op de knop.
En andersom is het voor volwassenen vaak onbegrijpelijk hoe de kinderen van nu volkomen vertrouwd zijn met allerhande elektronische apparatuur, die ze vingervlug kunnen bedienen.
De impact van al die veranderingen op de persoonlijke ontwikkeling, de sociale verbanden en de inrichting van de maatschappij is enorm.
En dat is natuurlijk ook merkbaar op school en in de thuisomgeving van de kinderen.
In deze moderne tijd zijn we door alle prikkels om ons heen vaak ook met meerdere dingen tegelijk bezig. Wanneer je speelt met de radio aan, terwijl verderop de televisiegeluiden strijden met het gepraat van je grote broer en zijn vrienden…wil je vaak niets missen.
Maar wat beklijft er dan eigenlijk? Als je met je ogen dicht naar muziek luistert, hoor je een ander verhaal. En meepraten heeft meer impact als je dat met aandacht doet.
We zijn er in de hedendaagse gehaaste wereld aan gewend geraakt om veel tegelijkertijd te doen, om amper te luisteren en snel en praktisch te handelen. Maar… een stapje terugdoen kan een verademing zijn. Even pas op de plaats maken is niet alleen prettig, maar zelfs productief, want multitasking lijkt dan wel effectief, maar is het dat ook?
Stilstaan om het tempo bij te houden
Bij kinderen in de basisschoolleeftijd wordt het fundament gelegd voor een eigen identiteit. Morele vorming, ontwikkeling van een stevig en positief zelfbeeld en het versterken van het innerlijke geweten verdienen daarom een prominente plaats in de klas.
Om alle hedendaagse ontwikkelingen te kunnen bijbenen, is het noodzakelijk om af en toe stil te staan en bij jezelf in te checken. Dat geldt ook voor de kinderen.
We moeten hen leren om rust te vinden in zichzelf. We moeten hen stilte laten ervaren als een groot goed. (En niet als een bedreiging, die zo snel mogelijk moet worden weggezapt!)
Pas dan geven we hen een stevige basis voor hun verdere identiteitsontwikkeling.
Is deze tijd voor verbondenheid en rust er niet, dan zie je een zodanige overprikkeling van zintuigen en geest, dat het kind uit balans kan raken.
Ontspanning in de klas
Je kent ze vast wel...van die dagen dat de kinderen in jouw klas heel erg druk zijn. Het eerste redmiddel voor leerkrachten is dan vaak beweging en het tweede redmiddel is vaak het kijken naar een filmpje op televisie. Maar natuurlijk weten we ook heel goed, dat we kleuters eigenlijk geen échte ontspanning bieden, door ze voor de teevee te zetten. Ze krijgen dan immers nog steeds te veel prikkels te verwerken! Willen we liever meer educatief verantwoord te werk gaan? Dan bieden stiltemomenten, mindfulness en kleuteryoga als middel, om even een pas op de plaats te maken, uitkomst. Het is erg zinvol om regelmatig momenten van rust te organiseren, om soms letterlijk even op adem te komen.
Op school wordt doorgaans een groot beroep gedaan op je hoofd, om na te denken, te analyseren en te interpreteren.
Mindfulness en yoga nemen ook het hoofd als uitgangspunt, maar hebben een geheel andere invalshoek. Ze trainen je brein, zodat je je aandacht beter leert richten.
Door de aandacht te leren sturen, kunnen kinderen zich beter concentreren en laten ze zich minder afleiden door allerlei storende gedachten of emoties.
Mindfulness en yoga-oefeningen helpen kinderen om te ontspannen, minder te piekeren en een hoofd vol gedachten tot rust te brengen, waardoor kinderen de kans krijgen weer bij zichzelf te komen, te ankeren en hun welbevinden toeneemt.
Het brengt kinderen even helemaal terug bij zichzelf. Een kind dat al jong aan mindfulness of yoga doet, leert hoe het beter bij zichzelf blijft als de groep onrustig is. Korte yoga- en mindfulness oefeningen leveren vernieuwde energie, die zorgt voor een betere concentratie en een verbetering van de leerprestaties.
Mindfulness staat voor bewust aanwezig zijn in het hier en nu, afstappen van de automatische piloot en
Mindfulness betekent met volle aandacht in het hier-en-nu zijn, zonder oordeel over wat je voelt of denkt. Alle zintuigen worden gebruikt om de wereld om je heen te ervaren: zien, horen, ruiken, voelen, proeven. De kern is steeds om af te stappen van de automatische piloot en alle aandacht te richten op waar je op dat moment mee bezig bent..
Jouw eigen innerlijke rust als leerkracht is daarbij ook heel belangrijk. Als jij als leerkracht ook meedoet aan yoga en mindfulness activiteiten, ontstaat er een ‘gelijke’ energie.
Als er rust in jou is, straal je die ook uit. Daar pluk je de vruchten van tijdens het lesgeven.
Rumoer en onrust in de klas blijkt veelal ook een roep om aandacht, een schreeuw om gezien te worden. Het overschreeuwt een verstopte behoefte, een verborgen pijn.
Innerlijke rust van de leerkracht helpt om misverstanden op kalme wijze op te lossen.
Het bevordert tevens een open en eerlijke blik op wat zich heeft voorgedaan en op een bewustwording van eigen beelden en gedrag.
De invloed van ontspanning op de sociaal emotionele ontwikkeling
Aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling houdt in, dat kinderen leren over zichzelf en over anderen. Kinderen vragen zich af wie ze zijn, wat ze voelen, wat ze willen, wat ze kunnen, waar ze van houden en hoe ze contact kunnen leggen met andere kinderen.
Verder gaat het bij sociaal-emotionele vaardigheden over keuzes kunnen maken en problemen kunnen oplossen. Hiervoor zijn creativiteit, reflectie over jezelf en zelfbeheersing nodig. Op een liefdevolle wijze naar jezelf leren kijken, vrede met jezelf hebben en zelfacceptatie zijn sleutelwoorden bij een gezonde sociaal-emotionele ontwikkeling.
Zonder eigenwaarde en zelfrespect is het voor een kind moeilijk om goed te leren en om met andere kinderen om te gaan.
Het gaat bij kinderyoga en mindfulness om wat het kind ervaart en voelt bij de oefeningen, zónder zich te vergelijken met een ander kind. Het kind is zich bewust van zijn/haar eigen lichaam en emoties. Kinderen ervaren hierin géén competitie! Een kind heeft het ook nodig om zelfbewust en stevig geaard te staan. In de yoga zijn er verschillende houdingen, om dit gevoel aan een kind te kunnen geven. Bijvoorbeeld: de boom. Dat is een houding, waarbij het kind op één voet rustig en stevig blijft staan (als een boom met wortels). Die wortels zorgen ervoor, dat de boom niet zomaar omvervalt. Op deze manier ervaren en leren kinderen met hun lichaam. En dit geeft ze zelfvertrouwen!
De invloed van ontspanning op de cognitieve ontwikkeling
Aandacht voor de cognitieve ontwikkeling betekent onder andere ook: aandacht voor leren concentreren. Vanaf groep 1 wordt van kinderen verwacht, dat ze zich kunnen concentreren. Dit betekent voor een kind: stilzitten, zijn/haar aandacht op één punt richten, zich niet laten afleiden, luisteren naar de leerkracht en zelf nadoen, begrijpen en reproduceren.
En dat soms een half uur achter elkaar. Dit is niet voor ieder kind weggelegd.
Bij mindfulness en kinderyoga is er aandacht voor concentratie. Met een goede lichaamshouding is het kind beter in staat om zich te concentreren.
Lichaamshoudingen leren het kind te balanceren, stevig op de voeten te staan en recht te zitten bij (in)spanningen. De ademhaling verbindt de kinderen met hun buik en brengt de aandacht in het hier en nu. De kinderen worden bewust gemaakt van de geluiden om hen heen, door ze stil te laten zijn en te laten luisteren. Het lijkt zo eenvoudig, maar door het doen van deze oefeningen worden kinderen zich ervan bewust hoe snel hun oren en ogen zoeken naar de bron van het geluid. Tevens zijn ze zich er meer van bewust hoe ze worden afgeleid van het schoolwerk. Bij kinderyoga en mindfulness leren de kinderen daarnaast ook technieken en vaardigheden, om met stress om te kunnen gaan.
Tips om tot rust te komen
Je kunt een kind na een drukke dag of emotionele bui op de volgende manieren helpen om weer tot rust te komen:
Zorg voor voldoende afwisseling in ontspanning!
Je doet als leerkracht vast al van alles om te zorgen dat kinderen tijdens een schooldag tussendoor ontspannen. Toch is het goed om eens bewust te kijken naar je ‘repertoire’.
Bied je bijvoorbeeld genoeg afwisseling tussen de verschillende manieren van ontspanning? Wat voor het ene kind ontspannend is, kan een ander namelijk juist energie kosten.
Daarom is het belangrijk om te zorgen voor voldoende afwisseling gedurende de dag, zodat elk kind een aantal ontspanningsmomenten heeft. Sommige kinderen hebben bijvoorbeeld behoefte om lekker te bewegen. Bewegen heeft veel positieve effecten op het brein: zo worden er allerlei groeistoffen aangemaakt en het werkt daarnaast ook stress verlagend.
Andere kinderen hebben meer baat bij voldoende rust, ontspanning of een lichte mindfulness-activiteit, die ook stress verlagend kan werken en bijdraagt aan het concentratievermogen. Probeer in overleg met het kind te bepalen wat voor hem helpend zou kunnen zijn. De één vindt de rust in de natuur, de ander vind het heel fijn om te knutselen, te lezen, te niksen, enzovoorts. Het kan ook fijn zijn om je repertoire uit te breiden. Laat je bijvoorbeeld eens inspireren door collega’s.
Wissel concrete ideeën met elkaar uit. Vaak kom je zo weer op nieuwe ideeën.
Plan je ontspanningsactiviteiten in tijdens de schooldag?
Bekijk dan vooraf of je voldoende afwisselt.
Bewegen
Beweging zorgt voor afleiding en geeft een blij gevoel. Kinderen zitten soms een tijdlang aan hun tafel te werken. Goed bewegen met het hele lijf, dus niet alleen het lopen naar de kast om een schaar te pakken, zorgt ervoor dat kinderen hun energie kunnen verdelen over het hele lichaam en dat ze overtollige energie kwijtraken.
Energizers of dansjes van Just Dance zijn bijvoorbeeld goede opties.
Gebruik een tangle
Een tangle is een serie van kunststof bochten die aan elkaar zitten.
Je houdt het in je handen en je kunt er oneindig veel vormen mee maken.
Het werkt rustgevend en concentratie bevorderend.
Geen prestatie
Kinderen zijn op school de hele dag bezig om nieuwe dingen te leren.
Dat vraagt constant inspanning van ze. Werk op beheersingsniveau kan ontspanning bieden. Kleien of tekenen zonder daar een opdracht aan te verbinden kan dan bijvoorbeeld prettig zijn. Hiermee kunnen kinderen even hun volle hoofd leegmaken.
In mijn blog: Activiteiten om kleuters te leren ontspannen vind je allerlei activiteiten om kleuters te leren ontspannen.
Massages in de klas
Massages kunnen ook worden ingezet om meer rust te creëren. Aanrakingen staan aan de wieg staat van een evenwichtige, sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Wat maakt nu dat massage, of zelfs al een zachte aanraking, dit enorme effect teweegbrengt? Zachte, ritmische aanraking van de huid maakt dat het hormoon oxytocine vrijkomt in de hersenen. Dit hormoon activeert hersenfuncties, die ons sociaal en gul maken, vriendelijk en open voor contact. Het maakt ons kalmer en meer geconcentreerd, met als gevolg dat we beter leren. Onderzoek naar massage in scholen geeft aan, dat het introduceren van massage in de dagelijkse routine:
Kinderen rustiger maakt
Kinderen blijer maakt
Kinderen helpt zich beter te concentreren
Minder agressie op het schoolplein teweegbrengt doordat kinderen elkaar positief aanraken
Kinderen een positiever zelfbeeld geeft.
Een rustigere groepsdynamiek teweegbrengt
De sfeer in de groep verbetert
Opvallend in in deze onderzoeken is, dat het vooral de kinderen met een opvallende gedrags- en ontwikkelingsproblematiek zijn, die het meest profiteren van de (onderlinge) massages. Hun gedrag is door de massage beduidend minder agressief en sociaal acceptabeler geworden.
Via massage leren kinderen van jongs af aan, onder begeleiding van de leerkracht, om op een heel concrete, praktische manier de eigen grenzen aan te geven. (“Ik wil graag dat je het wat zachter doet.” “Die oefening vind ik niet zo fijn.” “Zou je die oefening met die grote cirkels willen doen?”) Aan de andere kant leert de “masseur” om te luisteren. Maar dan écht te luisteren. Luisteren, dat méér is dan “horen met je oren”. Het gaat om afstemmen op de ander, oog hebben voor de behoeften van de ander. Massage heeft dus een tweetal uitgangspunten, die verschillend van aard zijn: het puur fysiologische principe van het effect van aanraking én de praktische oefening, om basale communicatieve vaardigheden in een concrete situatie te oefenen. Massage in de klas kan er dus wezenlijk aan bijdragen, dat kinderen socialer worden en meer rekening met elkaar houden.
Natuurlijk vraagt ook massage in de groep om een leeftijdsadequate aanpak:
In de kleuterleeftijd kunnen kinderen met elkaar allerlei aanrakingsspelletjes en speelse massageoefeningen doen. Het verdient wél aanbeveling, om eerst aandacht te schenken aan het eigen lichaamsbesef, zodat kinderen leren ervaren, dat ze begrensd zijn en weten welk deel van hen is en waar hun lijf eindigt. Op die manier kun je jezelf onafhankelijk van je omgeving ervaren en krijg je een eerste indruk wie jij als kind bent. Vanuit dit besef kun je contact maken met de ander. Tijdens de peuter- en kleuterleeftijd gebeurt dat spelenderwijs via allerlei aanrakingsspelletjes. Vanaf 5 à 6 jaar kunnen kinderen ook elkaar met simpele bewegingen gaan masseren, mits deze bewegingen goed gestructureerd zijn. Vanaf deze leeftijd kan de massage in de groep verder worden uitgebouwd.
Uitgangspunt van de massageoefeningen is: respectvol omgaan met elkaar.
Vandaar dat voorafgaand aan de massage altijd om toestemming wordt gevraagd en aan het einde van de massage kinderen elkaar ook bedanken. Bedanken, omdat je gemasseerd werd en bedanken dat jij de ander mocht masseren.
Vanuit het respectvol omgaan met elkaar is het ook vanzelfsprekend, dat een kind, dat niet wil masseren en/of gemasseerd wil worden, dit ook niet hoeft te doen. Van dit kind wordt gevraagd om rustig in de groep te blijven. Het mooie is, dat kinderen die niet meedoen met de massage, tóch opgenomen worden in de rustige, ontspannen sfeer. Meestal zie je dan ook gebeuren, dat na enige tijd deze kinderen alsnog mee gaan doen met de massagelessen, omdat zij ook nog meer deel willen uitmaken van deze prettige sfeer.
Op die manier heeft een kind altijd de keuze: wil ik meedoen of niet? Ook hierin mag het kind zijn/haar eigen grenzen aangeven en leren kinderen van elkaar dat dit goed is.
Praktische integratiemogelijkheden
Er zijn verschillende mogelijkheden, om ontspanningsoefeningen en kinderyoga/mindfulness te integreren in de dagelijkse schoolpraktijk:
Tussen de verschillende lessen in de klas
Aan het eind van de gymles
Tijdens het overblijven
Bij de tekenles maken de kinderen een tekening, naar aanleiding van een visualisatie.
Bij het fruit eten concentreren de kinderen zich een paar minuten op de smaak en praten daarbij niet. Enzovoort.
Op zoek naar meer?
Boekentips:
Kijk voor suggesties voor ontspanningsactiviteiten ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog aanvullingen of suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Winnie Verswijvel. (2019). Waarom mindfulness goed is voor kinderen (en je er niet jong genoeg mee kunt beginnen). Geraadpleegd op 15 september 2022.
Juf Anke. (Jaartal onbekend). Mindful met kleuters.
Geraadpleegd op 15 september 2022.
Carola Eijsenring. Praxisbulletin 2009-2010 nr. 4. Schreeuwen om stilte of ruimte voor rust?
Geraadpleegd op 15 september 2022.
Comments