Verliezen is natuurlijk nooit leuk. Of het nu gaat om een belangrijke voetbalwedstrijd of een gezelschapsspelletje, stiekem houden we er allemaal van om te winnen. Maar wat als je merkt dat een kind niet goed tegen z’n verlies kan? In deze blog vertel ik je er meer over!
Omgaan met verlies
Omgaan met verlies maakt onderdeel uit van een normale ontwikkeling.
Zelf vinden we het stiekem ook nog steeds frustrerend om te verliezen met een spelletje, maar we hebben geleerd dat het ‘maar een spelletje is’ en we weten onze emoties daarbij onder controle te houden.
Jonge kinderen vinden het vaak nog lastig om met tegenslagen om te gaan en kunnen ook nog moeilijk tegen hun verlies, omdat ze dit minder hebben kunnen oefenen en de regels van spelletjes nog niet goed begrijpen en minder goed kunnen relativeren.
Vanaf de kleutertijd komt het kind wel steeds meer in aanraking met spelletjes en spelregels. Denk bijvoorbeeld aan tikkertje, voetballen, verstoppertje en bordspelletjes.
Spelletjes met regels helpen het kind zijn sociale vaardigheden te ontwikkelen.
Het kind leert onder meer op zijn beurt wachten, zich houden aan afspraken, tegen zijn verlies kunnen. En dat laatste is precies wat veel kinderen lastig vinden.
Ze reageren, wanneer ze verliezen, vaak nog primair en worden vaak boos of gaan huilen. Jonge kinderen leven in het nu, ze snappen niet dat het ‘maar’ een spelletje is en je de volgende keer misschien wel kunt winnen.
Rond de 7 á 8 jaar kunnen kinderen makkelijker samenwerken en begrijpen ze de spelregels beter. Vanaf deze leeftijd kunnen ze vaak beter tegen tegenslagen en hun verlies.
De uitspraak: “Meedoen is belangrijker dan winnen.” zal een kind niet doen opvrolijken.
En een kind bij ieder spelletje laten winnen zal ook niet bevorderlijk zijn.
Je zult het kind moeten leren dat verliezen niet erg is. Sterker nog, verliezen zal het kind uiteindelijk alleen maar sterker maken. Het is goed dat een kind soms verlies ervaart.
Het zal echt niet de laatste keer zijn in leven en hij leert op deze manier dat verliezen niet meteen het einde van de wereld is.
Oorzaken
Als een kind moeite heeft met verlies, dan kan dit te maken hebben met:
Het zelfvertrouwen
Kinderen die het lastig vinden om met verlies om te gaan, hebben vaak weinig zelfvertrouwen. Ze voelen zich vaak snel persoonlijk aangevallen, snel gefaald en weten niet hoe ze hun vervelende baalgevoel kunnen omzetten in een fijn gevoel.
Het kind met een laag zelfvertrouwen ervaart het verliezen van een spelletje als falen: ‘Zie je wel, ik kan het niet’. En van daaruit kan het heel heel boos of verdrietig worden, spelletjes gaan vermijden en smoesjes verzinnen om niet mee te hoeven doen.
Meer hierover lees je in mijn blog: Kleuters en zelfbeeld
Perfectionisme
Als het kind ook nog perfectionistisch is, de dingen goed wil doen en voor het hoogst haalbare gaat, dan krijgt het ook vaak te maken met teleurstelling. Het kind heeft dan zo’n hoge lat voor zichzelf neergelegd, waar het steeds niet aan kan voldoen, waardoor de teleurstelling groot is als het verliest. Het kind kan zich dan gefaald voelen en onzeker worden omdat het niet voldoet aan wie het graag wil zijn.
Meer hierover lees je in mijn blog: Perfectionistische kleuters
Een sterke eigen wil
Wanneer het kind een sterke eigen wil heeft en moeite heeft met schakelen, dan kan het boosheid opleveren als het verliest en het dus niet gaat zoals het kind dat wil.
De mindset
Hoe een kind denkt over zichzelf als iets tegenzit of als hij/zij een fout maakt heeft te maken met zijn/haar mindset; de manier waarop een kind naar situaties en zichzelf kijkt en daarover denkt. Meer hierover lees je in mijn blog: Kleuters en mindset
Tips voor de begeleiding
Om te voorkomen dat een kind zich waardeloos voelt en boos wordt als het verliest, is het belangrijk dat hij/zij een groeimindset ontwikkelt en tegenslagen leert aanvaarden.
Kinderen die verlies leren accepteren, kunnen zich later namelijk ook makkelijker herpakken bij tegenslag. Deze tips kunnen hierbij helpen:
Praat veel over gevoelens!
Wanneer het kind een slechte verliezer is zal hij/zij emotioneel reageren.
Verdriet, boos, teleurstelling… allerlei gevoelens zullen omhoog komen.
Het is belangrijk dat een kind z’n eigen emoties leert te begrijpen, en dat het oké is om emoties te hebben, maar het tegelijkertijd ook oké is om te verliezen.
Geef woorden aan gevoel!
De vraag ‘Waarom ben je nu zo teleurgesteld?’ is wel een lastige vraag voor kinderen om te beantwoorden. Dit komt omdat een jong kind nog weinig inzicht heeft in zijn emoties en het ‘waarom’ achter zijn gevoelens. Help het kind daarom bij het verwoorden van zijn gevoel. Geef met woorden aan wat het kind mogelijk voelt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Volgens mij voel jij je teleurgesteld, omdat je verloren hebt’. Door de emoties van het kind te benoemen en er achteraf over te praten, krijgt het kind langzamerhand meer inzicht in zijn gevoelens en leert hij/zij zichzelf steeds beter te begrijpen. Ook voelt het kind zich op die manier begrepen en gezien, waardoor het makkelijker kan omschakelen. Je kunt het kind op een moment dat het heel erg baalt, ook laten zeggen: ‘Jammer!’ of ‘Balen!’.
Neem het kind serieus in zijn/haar beleving!
Ook al vind jij het misschien onterecht dat het kind zich druk maakt over zijn/haar verlies.
Als je meteen zegt: ‘Maak je er niet zo druk over’, kan het kind het idee ontwikkelen dat hij/zij raar is en niet voldoet. Erken de gevoelens dus.
Daarna kan er pas aan gewerkt worden. De emoties die een kind uit zijn oprecht.
Omdat een kleuter nog niet altijd de juiste woorden vindt om zijn gevoelens te uiten doet hij dit vaak door dit direct om te zetten in gedrag. Benoem daarom: ‘Ik zie dat jij het niet leuk vindt om te verliezen, ben je er boos over?’. Praat met het kind over zijn gevoel en waar hij dit voelt in zijn/haar lijf: dit zorgt ervoor dat het kind zich bewust wordt van zijn/haar emoties en dit een volgende keer kan herkennen.
Maak het competitie-element bij spelletjes niet te groot!
Aan alleen het resultaat (winnen) heb je niet zoveel als je de reis ernaartoe niet weet. Spelletjes zijn leuk en je leert er meer van. Benoem dit ook naar een kind: ‘Winnen is leuk, maar het is nog belangrijker dat je weet hoe je kunt winnen.
En dat leer je door soms goed te verliezen’.
Bedenk samen de regels van een spel!
Je legt de focus dan op ‘samen leuk een spel spelen’ en het kind leert meteen omgaan met afspraken. Bedenk om de beurt een regel, bijvoorbeeld: ‘Als we 6 gooien, moet je een gek dansje doen’.
Laat een kind niet altijd winnen!
Als het kind een slechte verliezer is, kan het verleidelijk zijn om hem/haar te laten winnen. Toch is dat geen goede oplossing. Door kinderen opzettelijk te laten winnen leer je ze namelijk niets over verliezen. Daarbij raken ze gewend om te winnen, waardoor de klap in de ‘echte grote wereld’ alleen maar harder aankomt. Het kind zal vaker in zijn leven teleurstellingen gaan meemaken; om hiermee om te kunnen gaan, helpt het om dit mee te maken. Vertel ook hoe jij het vindt als je het spel verliest: ‘Jammer dat ik verloren heb, ik vond het wel heel leuk om met je samen te spelen’. Benoem vooral het samen spelen.
Leer het kind ook omgaan met winst!
Een slechte verliezer is vaak ook een slechte winnaar. Zorg er dus voor dat wanneer het kind wél wint, hij/zij goed omgaat met z’n winst. In plaats van op te scheppen, of andere kinderen jaloers maken met de overwinning kun je het kind leren hoe het z’n medespelers de hand schud en ze bedankt voor een fijne wedstrijd.
Geef het kind complimentjes!
Laat zien hoe trots je op het kind bent. Niet omdat hij/zij de meeste goals heeft gescoord, of het snelste kan rennen. Complimenteer het kind hoe hij zijn teamgenoten heeft aangemoedigd, of dat hij/zij niet opgaf toen het moeilijk werd.
Als het kind verliest met een spelletje, is het goed om alsnog te zeggen dat hij of zij heel goed heeft gespeeld. Leg uit dat het hartstikke knap is dat het zo spannend was, waarschijnlijk wint hij/zij de volgende keer wel weer. Op die manier leert het kind dat een empathische houding naar anderen en een goede inzet belangrijker zijn dan die medaille.
Probeer kinderachtig of lacherig gedrag tussen kinderen te voorkomen. Leg aan het winnende kind uit dat dat geen gewenst gedrag is richting het verliezende kind.
Geef het goede voorbeeld!
Een kind leert het meeste van jou, jij bent zijn rolmodel in het leren omgaan met allerlei emoties en situaties die hij tegenkomt. Als jij verliest tijdens een spelletje is het goed om aan te geven dat je het jammer vindt, maar dat je het wel heel gezellig vond om samen te spelen en wie weet win je de volgende keer wél. Dat is nou eenmaal het spelletje.
Wanneer jij geïrriteerd de pionnen van het bordspel schuift wanneer je verliest, zal je kind dit onbewust oppikken. Een belangrijke vraag is dus: hoe ga jij zelf om met tegenslag, teleurstelling, verlies? En wat geef jij je kind hierover mee?
Laat zien dat jij ook wel eens ergens van baalt en vertel hoe je daar mee omgaat.
Laat een kind zien hoe je omgaat met verlies en dat dat ook helemaal niet erg is.
Natuurlijk is het leuk om een spelletje te winnen, maar dat is niet de uiteindelijke reden waarom je een spel speelt. Dat doe jje voor de gezelligheid en om lekker samen te zijn. Dat moet het doel zijn van een spelletje spelen en wie er dan uiteindelijk wint, dat maakt niet uit.
Leer het kind de signalen te herkennen van teleurstelling!
Vraag bijvoorbeeld: ‘Wat merk je aan jezelf als je verliest?’ en ‘Hoe voel je dat?’
Maak een emotiemeter en zet aan de ene kant ‘kalm’ en aan de andere kant ‘teleurgesteld’.
Maak tussenstapjes en bespreek wat het kind bij ieder stapje gaat doen om te kalmeren.
Geef het kind strategieën om teleurstelling te leren beheersen!
Is een kind vaak snel van slag bij verlies. Je kunt dan het beste op een rustig moment met het kind afspreken wat het kan doen als hij/zij verliest. Vertel het kind dat je hem/haar wil helpen. Dat je ziet dat het kind vaak van slag is bij verlies, dat je dit vervelend voor hem/haar vindt (leg ook uit waarom) en dat je hem/haar er graag mee wilt helpen.
Bespreek wat het kind in zo'n geval afleiding kan geven? Bijvoorbeeld tot tien tellen, diep in- en uitademen, knijpen in een stressballetje, een muziekje luisteren, een knuffel pakken, tekenen, bewegen, met iets gaan spelen, even naar buiten gaan , een glas water drinken , met klei of magisch zand aan de slag gaan, een filmpje kijken of zich terugtrekken op een rustig plekje enz. Pas als het kind rustig is, kan het weer denken in oplossingen en het nog een keer proberen. Maak een chill plan en visualiseer daarop de ideeën die het kind kan doen als het teleurgesteld is en hang dit op. Of maak een stop-/rustbankje waar kinderen zich terug kunnen trekken om met de teleurstelling van het verlies om te gaan.
Je zou het kind ook zelf een activiteit kunnen geven waar hij de stress van de teleurstelling kan verlagen en dit ook zo te benoemen.
Een kind zal dan de volgende keer ook eerder denken: ‘Ik word rustig wanneer ik die activiteit doe’ en deze activiteit vaker uit zichzelf inzetten.
Meer hierover vind je in mijn blog: Kleuters en emotieregulatie
Bied alternatieve uitingsvormen aan!
Word het kind agressief bij verlies? Bedenk dan een gepaste manier waarop het lichaam het aangemaakte stresshormoon kan gebruiken. Knijpen in een stressballetje, slaan tegen een boksbal in een lege ruimte of schoppen tegen een grote mat in de gymzaal kunnen mogelijk voor opluchting zorgen.
Laat een kind afkoelen, geef het de ruimte om zijn veiligheid terug te vinden.
Lees boekjes voor over het omgaan met deze gevoelens!
Gebruik een boek om deze gevoelens te bespreken.
Een bruikbaar boek is bijvoorbeeld:
Besteed structureel aandacht aan het creëren van een groeimindset!
Je mindset kun je veranderen. Maar hoe pak je dat aan?
Kinderen helpen om hun groeimindset vast te houden of van een vaste mindset naar een groeimindset te begeleiden, kost tijd. Daarom is het belangrijk om bewust aandacht te hebben voor mindset in alle groepen gedurende het hele jaar. Stimuleer kinderen daarbij om leer-uitdagingen aan te gaan door te spreken in groeitaal, te werken met de leerkuil, kinderen leertaal te leren, breinlessen te geven en hen te ‘leren leren’.
Meer hierover lees je in mijn blog: Kleuters en mindset
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog aanvullingen of suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Apetrotse kinderen. (Jaartal onbekend). Tips voor als je kind moeilijk tegen zijn verlies kan.
Geraadpleegd op 30 oktober 2022.
Gina Koninkx. (2020). Kan jouw kind écht niet tegen zijn verlies? Zo leer je je zoon of dochter ermee omgaan. Geraadpleegd op 30 oktober 2022.
Kommentare