Soms maken kinderen ingrijpende, schokkende gebeurtenissen mee. Meestal verwerken ze deze ervaringen, maar als dit niet zo is dan kunnen ze traumaklachten ontwikkelen.
In deze blog vertel ik je hoe je kleuters kan leren omgaan met ingrijpende gebeurtenissen.
Ingrijpende gebeurtenissen
Ingrijpende situaties kunnen overal voorkomen: op school, thuis, op de sportclub of bij zijn vrienden. Die situaties kunnen klein of groot zijn.
Misschien heeft het kind niet zozeer iets ergs meegemaakt, maar maakt hij/zij zich zorgen over iets. Denk aan de oorlog in Oekraïne of iets dat een vriend of vriendin meemaakt, maar een kind kan ook zelf een vervelende situatie hebben meegemaakt, zoals een overlijden, een scheiding, een adoptie, een verkrachting, incest, een beroving, een auto-ongeluk, een ziekenhuisopname, oorlogssituaties enz.
Het verwerken van ingrijpende gebeurtenissen
Het verwerken van ingrijpende gebeurtenissen is een langdurig en moeilijk proces en soms komt iemand daar niet goed doorheen. Hij of zij kan die gebeurtenis dan niet goed verwerken en blijft daar als het ware in steken. Het leven van het kind kan daardoor totaal ontregeld raken. Het is niet bekend waarom het ene kind een ingrijpende gebeurtenis wel kan verwerken en een ander niet. Als het te zwaar blijkt voor iemand heeft dat te maken met de aard en de ernst van de gebeurtenis en met de draagkracht van het kind, zoals zijn/haar psychische en lichamelijke weerbaarheid of aanpassingsvermogen.
Sommige kinderen zijn in staat lichtere ingrijpende gebeurtenissen goed te verwerken door erover te praten met familie en vrienden. De ernst en de aard van het trauma kunnen het ook onmogelijk maken om over de ernstige gebeurtenissen te spreken. Om te overleven kan een kind de narigheid bijvoorbeeld diep wegstoppen. En bij kindermishandeling en incest bijvoorbeeld verhindert het taboe dat erop rust het spreken erover.
Soms zijn de gebeurtenissen echter zo onverdraaglijk, dat een kind zich beschermt door ze niet tot het bewustzijn of geheugen te laten doordringen. Zo kan bv. een aangerand kind wel exact vertellen hoe de aanranding begon en eindigde, maar zich van het moment van de feitelijke verkrachting niets meer herinneren. Dit is een natuurlijk beschermingsmechanisme van de mens, dat verdringing wordt genoemd.
De emoties die met de ingrijpende gebeurtenis gepaard gingen, kunnen soms lang worden verdrongen. Nieuwe gebeurtenissen kunnen maken dat een trauma, soms vele jaren later, alsnog te voorschijn komt.
Een posttraumatische stress-stoornis
Wanneer een ingrijpende gebeurtenis niet goed kan worden verwerkt, kan dat vaak leiden tot extreme angst en kan de angststoornis: posttraumatische stress-stoornis (verder afgekort als PTSS) ontstaan. Herinneringen aan of gebeurtenissen die met de ingrijpende gebeurtenis geassocieerd worden, kunnen dezelfde reactie oproepen. Vandaaruit gaat het eigenlijk net als bij andere angststoornissen: iemand wordt “bang voor de angst”, gaat situaties vermijden die hij/zij als bedreigend ervaart en wordt geregeerd door zijn angst.
Een PTSS kan op elk moment in iemands leven optreden. Behalve dat de stoornis heel lang kan duren, is er weinig bekend over het verloop als er geen behandeling volgt.
Voor de mensen in de omgeving heeft een PTSS grote gevolgen.
Omdat de traumatische gebeurtenissen niet verwerkt worden, blijft iemand als het ware opgesloten in zichzelf: echte belangstelling voor anderen kan hij niet opbrengen.
De combinatie van emotionele vervlakking en, zacht uitgedrukt, een slecht humeur dat maar aanblijft, veroorzaken onherroepelijk spanningen.
Een PTSS kan de hersenen van kinderen aantasten, vooral de hersenstructuren die een rol spelen in de geheugenverwerking en regulering van emoties. Op de langere termijn veroorzaakt een PTSS schade in de ontwikkeling, met onder meer persoonlijkheidsstoornissen als gevolg. Stress die over een langere periode aanhoudt, kan dus ernstige schade veroorzaken bij het kind en zijn omgeving.
Hoe herken je PTSS?
Het kan zijn dat een kind gelijk naar je toe komt bij ingrijpende gebeurtenissen of als hij zich zorgen maakt, maar er is ook een grote kans dat hij dat niet doet en het voor zichzelf houdt. Of dat hij niet weet wat hij ermee aan moet of hoe hij het moet vertellen.
Als jij dan niks van de hele situatie of het voorval af weet, maakt dat het nog lastiger.
Als jij merkt dat het kind zich na een ingrijpende gebeurtenis anders gedraagt dan normaal, is het daarom ook goed om dat in de gaten te houden. Is hij stiller dan normaal, meer in gedachten of heeft hij een andere lichaamshouding? Doe er dan iets mee.
Forse lichamelijke angstverschijnselen
PTSS gaat gepaard met forse stressverschijnselen, die zowel van lichamelijke als psychische aard zijn. Lichamelijke angstverschijnselen die bij een PTSS voorkomen zijn bijvoorbeeld
Hoofdpijn
Buikpijn
Hartkloppingen
Zweten
Ademhalingsstoornissen
Die reacties zijn normaal bij angst, maar bij een kind met PTSS gaan die verschijnselen niet over. Ook als de bedreigende situatie allang voorbij is, voelt het zich alsof het er nog middenin zit.
Forse psychische angstverschijnselen
Het geestelijk letsel wordt ook wel psychotrauma genoemd.
Psychische angstverschijnselen die zich voor kunnen doen zijn bijvoorbeeld:
Herbeleven. Het trauma wordt telkens herbeleefd in dromen of herinneringen. Een geluid of beeld kan de angstreactie in volle hevigheid oproepen en het kind kan daarbij zelfs het gevoel hebben, dat de gebeurtenis werkelijk opnieuw plaatsvindt.
Obsessief bezig zijn met de gebeurtenis. Dit zie je bij jonge kinderen voornamelijk in hun spel terug.
Vluchtneigingen: Kinderen met een PTSS gaan zich vaak afsluiten. Ze worden inactief, stil en teruggetrokken en proberen situaties te vermijden die aan het trauma kunnen herinneren.
Emotionele vervlakking: deze kinderen reageren alsof ze verdoofd zijn.
Geheugenverlies. Dit is een beschermingsmechanisme tegen herinneringen die te veel angst oproepen. Maar hoe kinderen ook proberen om het uit de weg te gaan, zolang de gebeurtenissen niet verwerkt zijn, blijven ze in volle hevigheid aanwezig.
Prikkelbaar/schrikachtig: Deze kinderen blijven onder spanning staan en zijn voortdurend waakzaam. Daardoor zijn ze vaak prikkelbaar en schrikachtig.
Slaapstoornissen
Concentratiestoornissen.
Schuld- en minderwaardigheidsgevoelens komen ook vaak voor.
Veel piekeren
Als een PTSS lang aanhoudt, kunnen de psychische problemen zich uitbreiden en kan een kind depressief worden, suïcidale gedachten krijgen of agressief worden.
Tips voor de begeleiding
Kinderen met een trauma zijn erg gebaat bij traumasensitief opvoeden.
Dat betekent dat je een kind met een trauma opvoedt met aandacht voor wat het kind nodig heeft. Bij traumasensitief opvoeden daalt het stressniveau van het kind en kan het trauma herstellen. Elk kind en trauma is anders, maar dit zijn een paar basis ‘regels’ waar je op kunt letten:
Schakel altijd externe hulp in!
Wanneer een kind een ingrijpende gebeurtenis heeft meegemaakt, is het van groot belang dat de leerkrachten op school extra alert zijn op de signalen van een PTSS.
Heb je het vermoeden van een PTSS bij een kind, bespreek dit dan zo snel mogelijk met de interne begeleider. Samen kun je kijken wat de volgende stappen kunnen zijn, voornamelijk in overleg met de ouders of verzorgers van het kind. Een kind met PTSS heeft hiervoor altijd behandeling nodig door een kinderpsychiater of GGZ-psycholoog.
Denk aan psycho educatie. Dit houdt in dat je je eigen problemen herkent door er meer informatie over te krijgen en er meer over te leren. Het helpt bij het beter omgaan en het verwerken van trauma’s. Deze educatie is niet alleen voor het kind, maar ook voor de verzorgers en andere volwassenen om het kind heen. Een getraumatiseerd kind ziet meestal geen verband tussen zijn traumatische ervaringen en gedragsproblemen.
Door het kind uit te leggen wat voor gevolgen een trauma kan hebben, leren ze zichzelf beter te begrijpen. Begrijpt het kind zijn eigen gedrag beter?
Dan is het gemakkelijker om hulp te accepteren.
Zorg voor veiligheid!
Bij traumasensitief opvoeden is het belangrijk dat je een veilige basis creëert voor het kind en het kind bescherming biedt. Het kind komt uit een rumoerige periode met veel onzekerheid en stress. Het is nu tijd voor bijkomen en rust, betrouwbaarheid en voorspelbaarheid. Dit kan door duidelijke regels en de dagelijkse structuur te handhaven.
Heb begrip voor afwijzing!
Kinderen die traumatische ervaringen hebben meegemaakt, kunnen soms relaties nog niet goed aangaan. Ze wijzen je af, kunnen nog niet getroost worden, raken overstuur van aanraking. Het is belangrijk om te weten dat het kind dan niet op jou als persoon reageert, maar simpelweg de relatie nog niet kan gebruiken om zich veilig te voelen. Wees geduldig, bewaar afstand en wees voorspelbaar zijn. Geef het kind zoveel mogelijk de controle.
Stimuleer positieve relaties!
Het opbouwen van positieve relaties is erg belangrijk voor getraumatiseerde kinderen.
Een positieve relatie bouw je op door samen dingen te doen en het kind te betrekken in de beslissingen. Het is ook belangrijk dat het kind positieve nieuwe relaties aangaat met andere volwassenen, bijvoorbeeld een leraar, sportleider of buurman of buurvrouw.
Hiermee doorbreek je het patroon van negatieve ervaringen en leert het kind dat je mensen kunt vertrouwen.
Praat veel over gevoelens!
Bijvoorbeeld aan de hand van deze emotiekaarten. Wie voelt zich vandaag ook verdrietig, blij, bang, boos, kalm, verliefd of in de war? En waarom?
Laat kinderen ook veel zelf vertellen. Op die manier kunnen zij zich uiten, woorden aan hun gevoel leren geven en lopen emoties niet te snel hoog op.
Heb je het gevoel dat het kind wat achterhoudt voor jou?
Bedenk dan dat hij/zij het misschien moeilijk vindt om te vertellen of het zelfs niet durft.
Het is dan ook goed om altijd rustig te blijven en heel kalm te vertellen dat het je opvalt dat hij /zij zich anders gedraagt dan normaal. En dat als er wat is, hij/zij het altijd aan jou kan vertellen en dat je hem/haar altijd wil helpen. Het is dan aan het kind of hij/zij wil vertellen wat er aan de hand is.
Werk aan het beheersen van emoties!
Getraumatiseerde kinderen kunnen overspoeld raken door hun emoties uit het verleden.
Ze kunnen bijvoorbeeld enorme driftbuien hebben en niet meer voor rede vatbaar zijn.
Dat komt doordat een deel van de hersenen minder goed ontwikkelden in een traumatische omgeving. Dit is het deel dat voor het beheersen van emoties en impulsen zorgt.
Gelukkig zijn onze hersenen, en zeker die van kinderen, flexibel en kunnen we nieuwe paden bewandelen in onze hersenen. Door emoties toe te staan en te verwerken kunnen kinderen leren om hun emoties te reguleren en om weer rustig te worden.
Meer hierover lees je in mijn blog: Kleuters en emotieregulatie
Luister!
Als een kind het aandurft om het te vertellen, is het belangrijk om goed te luisteren. Onderbreek het kind niet, laat hem zijn verhaal doen. Hoe ernstig of vervelend het ook is om te horen. Als hij/zij zijn verhaal gedaan heeft, kun je vragen stellen, maar ook hier geldt: blijf rustig. Je wilt het kind niet afschrikken met als gevolg dat hij zich weer terugtrekt.
Laat alle gevoelens er zijn!
Het is voor een kind belangrijk dat het voelt dat hij/zij alles kan zeggen en dat alle gevoelens er mogen zijn. Laat zien dat je het kind hoort en dat het ook zijn/haar vragen aan jou kan stellen. Wees ook eerlijk als je vragen beantwoordt en bedenk dat het kind jouw emoties ook kan aanvoelen.
Heb geduld!
De behandeling van PTSS kan langdurig zijn. Het is daarom belangrijk dat er op school met veel geduld met de leerling wordt omgegaan. Een snelle onderkenning, het inzetten van behandeling door een professional van zowel het kind als de ouders/verzorgers en een begeleidende aanpak op school vergroten de kans dat een PTSS bij een kind verdwijnt.
Probeer te blijven praten en bedenk wat het kind van jou nodig heeft en biedt het aan.
Dan gaat het hopelijk met de tijd en met de juiste hulp weer de goede kant op.
Belast kinderen niet teveel!
Zorg er dan voor dat er mensen zijn met wie je kunt praten. Je hoeft je niet stoerder voor te doen dan je bent, daar prikken kinderen zo doorheen, maar let er wel op dat de kinderen jou als volwassenen niet hoeven op te vangen (ook niet als ze al wat ouder zijn).
Dat is te belastend voor ze.
Op zoek naar meer?
Boekentips:
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog leuke suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Wilma Groothuis. (2022). Heeft je kind een ingrijpende gebeurtenis meegemaakt? Zo ga je ermee om. Geraadpleegd op 23 november 2022.
.
Kommentare