Veel kinderen vinden het lastig om om te gaan met teleurstellingen en tegenslagen. Bijvoorbeeld bij het verliezen van een spelletje, niet uitgenodigd worden voor een feestje, niet krijgen van je zin, maken van een foutje, krijgen van kritiek enz. In deze blog vertel ik je hoe je een kind veerkrachtiger kan maken voor teleurstellingen en tegenslagen.
Omgaan met tegenslagen
Omgaan met teleurstellingen en tegenslagen maakt onderdeel uit van een normale ontwikkeling. Jonge kinderen vinden het vaak nog lastig om met tegenslagen om te gaan, omdat ze dit minder hebben kunnen oefenen en minder goed kunnen relativeren.
Het is goed dat een kind soms teleurstelling ervaart.
Het zal echt niet de laatste keer zijn in het leven en hij of zij leert op deze manier dat teleurstelling niet meteen het einde van de wereld is.
Oorzaken
Als een kind moeite heeft met kritiek, tegenslag of verlies en vaak boos wordt, dan kan dit te maken hebben met:
Het zelfvertrouwen
Kinderen die het lastig vinden om met teleurstellingen en tegenslagen om te gaan, hebben vaak weinig zelfvertrouwen. Ze voelen zich vaak snel persoonlijk aangevallen, voelen zich gefaald en weten niet hoe ze hun vervelende baalgevoel kunnen omzetten in een fijn gevoel. Op een moment dat iets tegenzit of niet lukt, baalt het kind hiervan omdat hij/zij dan bepaalde conclusies over zichzelf trekt. Bijvoorbeeld: ‘Zie je wel, ik kan het toch niet’, ‘Het lukt me toch nooit’ of ‘Anderen zijn toch altijd beter’. Een kind met weinig zelfvertrouwen ziet opmerkingen van anderen ook als bevestiging dat anderen hem niet goed genoeg vinden. Daarom liggen grapjes en kritiek bij onzekere kinderen vaak ook erg gevoelig.
Het kind met een laag zelfvertrouwen ervaart het verliezen van een spelletje als falen: ‘Zie je wel, ik kan het niet’. En van daaruit kan het heel heel boos of verdrietig worden, spelletjes gaan vermijden en smoesjes verzinnen om niet mee te hoeven doen.
Meer hierover vind je in mijn blog: Kleuters en zelfbeeld
Perfectionisme
Als het kind ook nog perfectionistisch is, de dingen goed wil doen en voor het hoogst haalbare gaat, dan krijgt het ook vaak te maken met teleurstelling. Het kind heeft dan zo’n hoge lat voor zichzelf neergelegd, waar het steeds niet aan kan voldoen, waardoor de teleurstelling groot is als het niet lukt. Het kind kan zich dan gefaald voelen en onzeker worden omdat het niet voldoet aan wie het graag wil zijn.
Meer hierover vind je in mijn blog: Perfectionistische kleuters
Een sterke eigen wil
Wanneer het kind een sterke eigen wil heeft en moeite heeft met schakelen, dan kan het boosheid opleveren als het niet gaat zoals het kind dat wil.
De mindset
Hoe een kind denkt over zichzelf als iets tegenzit of als hij/zij een fout maakt heeft te maken met zijn/haar mindset; de manier waarop een kind naar situaties en zichzelf kijkt en daarover denkt. Meer hierover lees je in mijn blog Kleuters en mindset
Tips voor de begeleiding
Om te voorkomen dat een kind zich waardeloos voelt en boos wordt als iets anders gaat dan hij wenst, is het belangrijk dat hij/zij teleurstellingen en tegenslagen leert aanvaarden. Kinderen die teleurstellingen en tegenslagen leren accepteren, kunnen zich later namelijk ook makkelijker herpakken bij teleurstellingen en tegenslagen.
Deze tips kunnen hierbij helpen:
Reik niet teveel oplossingen aan!
Als volwassenen voel je je verantwoordelijk voor kinderen, overzie je situaties sneller en heb je meer levenservaring om op terug te vallen. Daardoor kan het een valkuil zijn om obstakels voor hen weg te poetsen of kinderen ongevraagd oplossingen aan te gaan reiken.
Het is echter belangrijk dat kinderen zelf hun problemen keren oplossen. Probleemoplossend vermogen is een van de meest waardevolle vaardigheden, die we kinderen kunnen bijbrengen.
Stimuleer een groeimindset!
Meer hierover lees je in mijn blog: Kleuters en mindset
Praat veel over gevoelens!
Om tegenslag te verwerken, heeft het kind het nodig om erover te praten, zodat negatieve gedachten gerustgesteld kunnen worden met de feiten hoe het daadwerkelijk gebeurde. Laat kinderen dus vooral vertellen. Ook als het kind er zelf niet over begint. Je kunt het kind op weg helpen door te vertellen wat de situatie was en te vragen ‘Hoe ging het verder?’.
Op die manier kunnen zij zich uiten, woorden aan hun gevoel leren geven en lopen emoties niet te snel hoog op. Je kunt zo'n gesprek ook voeren aan de hand van de emotiekaarten. Wie voelt zich vandaag ook verdrietig, blij, bang, boos, kalm, verliefd of in de war?
En waarom? Neem elke dag een ‘vertelmoment’ ! Bijvoorbeeld in de vorm van een emotiedagboekje. In dit vertelmoment kan het kind vertellen (en eventueel tekenen) waar het over nadenkt of mee zit en tegenlag verwerken.
Vraag door!
Vraag door naar het waarom. Op die manier kun je beter inschatten hoe je de gevoelens wellicht wat kan wegnemen. Stel bijvoorbeeld vragen als: ‘Waarom ben je zo teleurgesteld?" en ‘Waar baal je nou het meeste van?" Als je weet waar het kind het meest teleurgesteld over is, dan kun je hierop doorvragen: ‘Hoe zou je het graag gewild hebben?’. Je neemt het kind hiermee serieus en helpt hem inzicht te krijgen in zijn baalgevoel.
Geef woorden aan gevoel!
De vraag ‘Waarom ben je nu zo teleurgesteld?’ is wel een lastige vraag voor kinderen om te beantwoorden. Dit komt omdat een jong kind nog weinig inzicht heeft in zijn emoties en het ‘waarom’ achter zijn gevoelens. Help het kind daarom bij het verwoorden van zijn gevoel. Geef met woorden aan wat het kind mogelijk voelt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Volgens mij voel jij je teleurgesteld, omdat je ...’. Door de emoties van het kind te benoemen en er achteraf over te praten, krijgt het kind langzamerhand meer inzicht in zijn gevoelens en leert hij/zij zichzelf steeds beter te begrijpen. Ook voelt het kind zich op die manier begrepen en gezien, waardoor het makkelijker kan omschakelen. Je kunt het kind op een moment dat het heel erg baalt, ook laten zeggen: ‘Jammer!’ of ‘Balen!’. Als je accepteert dat het niet lukt en het uitspreekt, is het daarna namelijk makkelijker om het nog een keer te proberen.
Neem het kind serieus in zijn/haar beleving!
Ook al vind jij het misschien onterecht dat het kind zich druk maakt over een tegenslag of opmerking. Als je meteen zegt: ‘Dat is niet zo’ en ‘Maak je er niet zo druk over’, kan het kind het idee ontwikkelen dat hij raar is en weer niet voldoet. Erken de gevoelens.
Daarna kan er pas aan gewerkt worden. De emoties die een kind uit zijn oprecht. Omdat een kleuter nog niet altijd de juiste woorden vindt om zijn gevoelens te uiten doet hij dit vaak door dit direct om te zetten in gedrag. Benoem daarom: ‘Ik zie dat jij dat grapje helemaal niet leuk vindt, ben je er boos over?’.
Praat met het kind over zijn gevoel en waar hij dit voelt in zijn/haar lijf: dit zorgt ervoor dat het kind zich bewust wordt van zijn/haar emoties en dit een volgende keer kan herkennen.
Laat minder taalvaardige kinderen kinderen hun ervaringen beeldend of spelend delen!
Kinderen die dat lastig vinden, kunnen met behulp van beelden en beeldtaal hun teleurstelling beeldend of spelend delen.
Laat het kind bewegen!
Beweging zorgt voor afleiding en geeft een blij gevoel.
Beweeg na tegenslag op muziek, ren een rondje, ga touwtje springen.
Help het kind om een positief zelfbeeld te ontwikkelen!
Het kind heeft vertrouwen in zichzelf nodig, wat het onder andere krijgt door zelf tot oplossingen te komen. Meer tips voor het werken aan een positief zelfbeeld vind je in mijn blog: Kleuters en zelfbeeld
Leer het kind omgaan met zijn of haar perfectionisme
Tips hiervoor vind je in mijn blog: Perfectionistische kleuters (groep1-2.com)
Leer kinderen omgaan met verlies
Tips hiervoor vind je in mijn blog: Omgaan met verlies
Geef het goede voorbeeld!
Een kind leert het meeste van jou, jij bent zijn rolmodel in het leren omgaan met allerlei emoties en situaties die hij of zij tegenkomt. Een belangrijke vraag is dus: hoe ga jij zelf om met teleurstellingen en tegenslag? En wat geef jij je kind hierover mee?
Laat zien dat jij ook wel eens ergens van baalt en vertel hoe je daar mee omgaat.
Leer het kind de signalen te herkennen van teleurstelling!
Vraag bijvoorbeeld: ‘Wat merk je aan jezelf als je baalt?’ en ‘Hoe voel je dat?’
Maak een emotiemeter en zet aan de ene kant ‘kalm’ en aan de andere kant ‘teleurgesteld’.
Maak tussenstapjes en bespreek wat het kind bij ieder stapje gaat doen om te kalmeren.
Of maak een gevoelsdoos: maak een gleuf in een doosje en laat het kind het doosje versieren. Op briefjes kan het kind tekenen hoe het zich voelt en deze in het doosje stoppen. Dat kan helpen meer inzicht te krijgen in zijn emoties en eventueel vervelende emoties los te laten.
Geef het kind strategieën om teleurstelling te leren beheersen!
Is een kind vaak snel van slag bij teleurstelling en tegenslag. Je kunt dan het beste op een rustig moment met het kind afspreken wat het kan doen als er iets tegenzit. Vertel het kind dat je hem/haar wil helpen. Dat je ziet dat het kind vaak van slag is bij teleurstellingen, dat je dit vervelend voor hem/haar vindt (leg ook uit waarom) en dat je hem/haar er graag mee wilt helpen. Bespreek wat het kind in zo'n geval afleiding kan geven? Bijvoorbeeld tot tien tellen, diep in- en uitademen, knijpen in een stressballetje, een muziekje luisteren, een knuffel pakken, tekenen, bewegen, met iets gaan spelen, even naar buiten gaan , een glas water drinken , met klei of magisch zand aan de slag gaan, een filmpje kijken of zich terugtrekken op een rustig plekje enz. Pas als het kind rustig is, kan het weer denken in oplossingen en het nog een keer proberen. Maak een chill plan en visualiseer daarop de ideeën die het kind kan doen als het teleurgesteld is en hang dit op. Of maak een stop-/rustbankje waar kinderen zich terug kunnen trekken om met de teleurstelling om te gaan. Je zou het kind ook zelf een activiteit kunnen geven waar hij de stress van de teleurstelling kan verlagen en dit ook zo te benoemen. Een kind zal dan de volgende keer ook eerder denken: ‘Ik word rustig wanneer ik die activiteit doe’ en deze activiteit vaker uit zichzelf inzetten.
Meer tips vind je in mijn blog: Kleuters en emotieregulatie
Bied alternatieve uitingsvormen aan!
Word het kind agressief bij teleurstellingen? Bedenk dan een gepaste manier waarop het lichaam het aangemaakte stresshormoon kan gebruiken. Knijpen in een stressballetje, slaan tegen een boksbal in een lege ruimte of schoppen tegen een grote mat in de gymzaal kunnen mogelijk voor opluchting zorgen.
Laat een kind afkoelen, geef het de ruimte om zijn veiligheid terug te vinden.
Maak het kind bewust van zijn/haar gedachten!
Vaak zijn je gedachten de oorzaak van wat je voelt. Als je dat weet, kun je nee leren zeggen tegen gedachten die niet helpend zijn en aan gedachten denken die je helpen om je goed en minder teleurgesteld te voelen en leren te relativeren.
Leer het kind zijn/haar schouders op te halen en het van zich af te laten glijden!
Letterlijk je schouders ophalen, kan helpen om dingen van je te laten afglijden.
Oefen dit met het kind als er iets vervelends gebeurt: haal je schouders op, zucht diep en benoem eventueel: ‘Ik zet het van me af’.
Zoek, indien nodig, externe hulp!
Als je merkt dat er geen verbetering optreedt, is het goed om met ouders de mogelijkheden om eventueel professionele hulp in te schakelen te bespreken.
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog aanvullingen of suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Apetrotse kinderen. (2014). Help je kind te leren omgaan met teleurstelling.
Geraadpleegd op 31 oktober 2022.
Comments