Als een kind het spelmateriaal niet kent, dan zal hij het open en onderzoekend benaderen. Dit noem je manipulerend spel. Bij het sensopathische spel worden manipulatieve activiteiten zintuiglijk ondergaan. Je gebruikt je zintuigen om materialen vrij te beleven.
In deze blog vertel ik je er meer over.
Manipulerend spel
Als een kind het spelmateriaal niet kent, dan zal hij het open en onderzoekend benaderen. Dit noem je manipulerend spel. Bij manipulerend spel staat het handelen centraal en gaat het minder om een bedoeling achter dat handelen. Het in het hier en nu bezig zijn is bij manipulerend spel het belangrijkste. Heet proces is belangrijker dan het resultaat.
Door te handelen met materialen verkennen kinderen allerlei eigenschappen en door deze zelf te mogen ontdekken ligt de ervaring sneller vast. Als een kind al weet wat hij met het materiaal kan doen dan zal hij al wat meer door zijn gedachten worden gestuurd en het spelmateriaal wat rationeler benaderen door ermee te spelen zoals het ‘hoort’.
Een kind moet dus eerst ontdekken wat je allemaal met een materiaal kunt doen.
Naarmate kinderen steeds meer materialen leren kennen en daardoor meer kennis van de wereld om hen heen krijgen, zullen zij steeds meer een eigen invulling aan het spel kunnen geven. Het spel zal daardoor steeds rationeler, groter en complexer worden.
Het belang van manipulerend spel zal hierdoor steeds verder afnemen. Toch zal het wel altijd een rol blijven spelen, ook al wordt deze kleiner naarmate een kind ouder wordt.
Deze spelvorm kan in alle hoeken en met allerlei materialen worden geoefend.
Sensopathisch spel
Bij sensopathisch spel staat het voelen, zien, horen, ruiken en/of proeven centraal.
Sensopathisch is een samenvoeging van ‘senso’, het opdoen van zintuigelijke indrukken en ‘pathisch’, het ondergaan/beleven. Sensopathisch spel gaat in het spelniveau vooraf aan fantasie- en rollenspel. Daarnaast blijft het in alle spelniveaus terug te vinden.
Het was de pedagogische schrijfster Vermeer, die sensopathisch spel in één van haar boeken beschreef en als eerste deze naam gaf. Tevens benaderde zij deze spelvorm vanuit het spelende kind: wat doet het kind precies als hij speelt?
Hierin verschilt ze met bijvoorbeeld Piaget en Vygotsky, die vooral keken naar de invloed van spel op de ontwikkeling van het kind. Vanuit de wisselwerking tussen kind en spelmateriaal, stelde Vermeer een indeling in speelwerelden samen.
Deze speelwerelden zijn niet verbonden aan leeftijd:
De Speelwereld als Lichamelijke Wereld
Ongevormde materialen worden, door verschillende zintuigen verkend.
Hierbij valt te denken aan het voelen van scheerschuim en het ruiken van de pepernotenklei. Het materiaal wordt nog niet gevormd, het verkennen van materiaal staat in deze speelwereld centraal.
De Speelwereld als Hanteerbare Wereld
De mogelijkheden van het materiaal worden door het kind verkend door te experimenteren. Ook kunnen er combinaties van materiaal uitgeprobeerd worden, zoals het gelijktijdig gebruik van zand en water.
De Speelwereld als Esthetische Wereld
In deze speelwereld gaat het om het bouwen, vormen en construeren.
Al handelend komt er iets tot stand, zonder dat er vooraf een plan gemaakt wordt.
Achteraf verleent het kind betekenis aan bijvoorbeeld de berg zand.
De Speelwereld als Illusieve Wereld
Ervaringen en belevingen van het kind staan centraal en worden symbolisch weergegeven. In de watertafel wordt bijvoorbeeld met een bootje de storm op zee nagespeeld.
Hoewel er wel een opbouw (van basaal tot ontplooid spel) te herkennen is, zijn de diverse spelvormen allemaal even belangrijk. Sensopathische spel wordt daarom ook wel als buitenbeentje in de spelontwikkeling gezien.
Het doel van sensopathisch spel
Het experimenteren met ongevormde materialen levert talrijke impliciete ervaringen en kennis op. Het zorgt allereerst, bij veel kinderen, voor plezier.
Het genieten van de zintuigelijke ervaring staat centraal en leidt dan onbewust voor ontwikkeling in alle andere domeinen:
Het kneedt je brein
Steeds meer kinderen vanaf groep 3 vinden het lastig om opdrachten, instructies of leerstof te verwerken. De oorsprong daarvan ligt meestal in het brein. De input van de zintuigen moet vertaald worden via de verbindingen in de hersenen. Vanuit de neurowetenschap is de huidige aanname dat het brein 25 jaar nodig heeft om zich optimaal te ontwikkelen door de vorming van neurale netwerken. Kinderen creëren sterke neurale verbindingen wanneer je zoveel mogelijk zintuigen in beweging zetten. Ervaringen die zintuiglijk rijk zijn of waar meer zintuigen bij betrokken zijn, zijn intenser en worden daardoor beter onthouden.
Ze boetseren de breinverbindingen.
Sensopathisch spel, is zintuiglijk rijk spel, omdat bij sensopathisch spel vaak één of meerdere zintuigen worden aangesproken. Het in het hier en nu bezig zijn en het lichamelijk ervaren van (en het bewegen met) materialen staat daarbij op de voorgrond.
Er is geen sprake van speciale gebeurtenissen en er is ook geen spelverloop, zoals bijvoorbeeld in rollenspel. Het gaat uitsluitend over voelen, smeren, kneden, gieten, ervaren, genieten en kliederen. Het leuke van manipulerend/sensopathisch spelen is dat je mag doen wat anders niet altijd kan en mag en dat maakt het spel nog aantrekkelijker.
Bij het sensopathisch spel worden manipulatieve activiteiten zintuiglijk ondergaan.
Terwijl de kinderen bijvoorbeeld zand of water overgieten, leren ze allerlei eigenschappen van het materiaal kennen.
Sensopathisch spel vormt een belangrijke basis voor het waarnemen, verwerken en het verbinden van instructies, opdrachten en leerstof. Als een kind in groep 3 bijvoorbeeld een instructie krijgt, dan gaat deze via de zintuigen naar het brein om daar verwerkt te worden. Nadien moet deze informatie ook verbonden worden aan al verwerkte leerstof of verworven inzichten (integreren).
Wanneer een kind vanaf de geboorte dus weinig ervaringskansen heeft gehad, dan is er een risico dat het kind zintuiglijke integratieproblemen ontwikkelt. Dit uit zich vaak in het ontwikkelen van problemen met het verwerven van inzicht in de leerstof.
En een schoolkind dat beperkt inzicht heeft, is dan aangewezen om te leren via het heel vaak herhalen en van buiten leren van de leerstof.
Sensopathisch spel stimuleert daarnaast zowel de grove als de fijne motoriek.
De basis van alles wat een kind leert is bewegen. Het grijpen komt voor het begrijpen.
Naast het bewegen stimuleert sensopathisch spel ook de ontwikkeling van vaardigheden als de oog-handcoördinatie, de hand-vingermotoriek en het doseren van kracht en dat stimuleert het lateralisatieproces (het samenwerken van de hersenhelften) en het voorbereidend schrijven weer.
Het zorgt voor ontwikkelkansen bij alle kinderen
Zintuigelijke ervaringen zorgen daarnaast ook voor ontwikkelingskansen bij iedereen.
Ieder kind kan op zijn/haar eigen manier deelnemen. Met hetzelfde materiaal kan het ene kind aan het experimenteren zijn en het andere kind zijn eigen ervaringen naspelen.
Het stimuleert de emotionele ontwikkeling
Kinderen kunnen ook een soort troost en rust vinden in het sensopathische spel. In het sensopathische spel leren kinderen hun eigen emoties ook tot uitdrukking te brengen door situaties na te spelen, net zolang tot het kind er grip op heeft.
Spel is daarbij een veilige context, omdat het kind zelf kan bepalen wanneer het daaruit kan stappen. Spelen met ongevormde materialen is ook een veilige activiteit.
Er is immers geen opdracht aan verbonden en het draait niet zozeer om een blijvend eindproduct. Er kan oneindig opnieuw begonnen worden. Het stimuleert het welbevinden van een kind. Het welbevinden van een kind is een voorwaarde om tot ontwikkeling te komen. Het plezier wat binnen het sensopathisch spel ervaren wordt, is essentieel om een kind uit te lokken tot deelname aan activiteiten.
Het stimuleert de sociale ontwikkeling
Binnen het sensopathisch spel en de omgang met anderen leert het kind om te gaan met gevoelens en wensen van een ander en grenzen te verkennen.
Het stimuleert de taalontwikkeling
Het kind kan in het sensopathisch spel het eigen handelen, toestanden en gebeurtenissen beschrijven. Door interactie met anderen wordt de woordenschat uitgebreid en worden taalregels steeds beter toegepast.
Het stimuleert de rekenwiskundige ontwikkeling
Binnen het sensopathisch spel ontstaat begripsvorming over hoeveelheden en eigenschappen van materialen. In een rijk ingerichte omgeving worden kinderen uitgelokt om op ontdekkingstocht te gaan en leren ze omgaan met hoeveelheden, meten en meetkunde. In hun spel zijn de kinderen onbewust bezig met meer/minder (toevoegen of weglaten van het zand) en het meten en vullen.
Het stimuleert de denkontwikkeling
Jonge kinderen krijgen, vanuit nieuwsgierigheid en handelend bezig zijn, steeds meer oog voor detail en voor eigenschappen van voorwerpen (kleur, vorm, grootte, structuur, gewicht). Tijdens sensopathisch spel worden bovendien veel executieve functies aangesproken. Deze executieve functies stellen ons brein uiteindelijk in staat om handelingen, gedachten en gevoelens te sturen. Bij sensopathisch spel wordt er vooral een beroep gedaan op het probleemoplossend vermogen van een kind. Tijdens het spelen moeten zij naar oplossingen zoeken voor problemen die ze tegenkomen. Dat wordt ook wel flexibel denken genoemd. Een kind heeft deze ervaringen nodig om later eenvoudige problemen, puzzels, bouwconstructies of vraagstukken zelf te kunnen oplossen.
Het stimuleert de creativiteit
Doordat de materialen die je bij sensopathisch spel gebruikt open en zonder doel zijn kunnen kinderen hun eigen ideeën vormen en uitwerken. Dit stimuleert hun creativiteit.
Bewust plannen
Ondanks dat sensopathisch spel voor kleuters vanzelfsprekend is, is het toch nodig om deze vorm van spel in jouw kleutergroep nog bewuster op jouw planning te zetten. Waarom?
Zo voorkom je dat er alleen keuze is uit bijvoorbeeld constructief- of rollenspel, ingewikkeld knutselwerken of moeilijke ontwikkelingsmaterialen terwijl een kind hier misschien nog niet aan toe is en kom je tegemoet aan de verschillende spelniveaus. Wanneer spel aansluit bij de ontwikkeling van een kind, zie je hoge betrokkenheid voor een langere periode.
Steeds meer kleuters starten in de kleuterklas met spelkenmerken, die meer passen bij peuters. Ze spelen vaak nog eenzijdig en wild met de materialen; gooien ermee, halen het uit elkaar, knijpen erin enz. Kinderen nemen tegenwoordig weinig tijd meer voor onderzoek en creativiteit en gaan vaak vluchtig van het ene naar het andere materiaal. Ze missen van thuis uit steeds meer de ervaring om in verschillende situaties materialen te verkennen en deze op creatieve manieren te gebruiken voor hun speelplannen.
Kleuters met een ontwikkelingsachterstand kunnen ook van sensopathisch spel profiteren. Je ziet in het onderwijs aan kinderen met een hele grote ontwikkelingsachterstand bijvoorbeeld ook snoezelruimtes waar de zintuigen geprikkeld worden met geur, kleur en geluid. Of knusse hoekjes met kussens, lichtjes en een rustgevend muziekje, waar de kinderen tot rust kunnen komen.
Materialen en activiteiten
Voor het sensopathische spel, is het belangrijk dat er beschikt kan worden over ongevormde materialen en Loose Parts. Ongevormde materialen zijn materialen, die geen directe functie of doel hebben, zoals een bal en een pop dat bijvoorbeeld wel hebben en waarmee zelf iets gevormd kan worden. Doordat deze materialen multifunctioneel zijn, kunnen kinderen materialen op hun eigen manier gebruiken als middel om hun eigen wereld te representeren. Voorbeelden van geschikte materialen en activiteiten voor sensopathische ervaringen zijn onder andere:
Vingerverven met verschillende substanties, zoals verf, lijm, scheerschuim, vla, douchegel
Verven met je tenen, voeten of ellenbogen
Kleien met (zelfgemaakte) klei met eventueel kruiden/kleur/glitters erin
Sensorische bakken of zakken, gevuld met zand, rijst, bonen, linzen, kruiden (voor de geur), kattenbakvulling, potaarde, mais, vogelzaad, haver of havervlokken, Loose Parts, aquariumsteentjes, magische sneeuw, slijm, fijn grind, kinetisch zand, meel, schelpenzand, zout, waterbeads enz. Combineer deze vullingen ook eens met water.
Met je hele lichaam over verschillende ondergronden rollen. Denk bijvoorbeeld eens aan: gras, vloerbedekking, zand, in een doos, gewikkeld in een deken enz.
Kruipen over verschillende ondergronden.
Een blote voeten pad
Spelen met geluidskokers of -blokjes
Kinetisch zand
Spelen met een lichttafel of lichtkubus
Spelen met voelbakken/-dozen
Spelen met water en zeepsop
Spelen in de zandbak
Springen (vooral in patronen en het liefst op blote voeten)
Hinkelen
Rennen
Waggelen of glijden zonder handen of armen te gebruiken
Roeren van beslag, soep of pudding
Het mengen van beslag met een garde en h et kneden en uitrollen van het deeg
Brooddeeg kneden
Schommelen
Zwaar werk in de vorm van het dragen of slepen van zwaardere voorwerpen, het duwen van een kar, het trekken van een stofzuiger, timmeren, het oppompen van een bal, dweilen, een ander kind wat in een laken gewikkeld is een stukje over de grond slepen. Op deze manier moeten kinderen hun spieren echt inspannen, oefenen ze hun evenwichts- en proprioceptieve zintuig en bereiken deze signalen nog sterker hun hersenen.
Tekenen met verschillende schrijfmaterialen
Werken met een magnetisch bord
Spelen met vinger-, hand- of schaduwpoppen
Spelen met opwindauto's
Kralen rijgen
Tekenen op een magnetisch bord en dit vervolgens uitgummen met voorwerpen met een verschillende textuur, zoals een doek, spons, een servet, vilt enz.
Met je vinger op de rug van een ander kind tekenen/schrijven
Afwassen
Stampen in de plassen
Pootjebaden
Zwemmen
Spelen met allerlei soorten stenen (denk aan: gladde, ruwe, grote, kleine, doffe, glimmende enz.)
Spelen met Loose Parts (gecombineerd met het spel in je hoeken)
Koken en bakken
Zorg door het jaar heen voor materialen met allerlei texturen, zodat de zintuigen van de kinderen steeds weer anders geprikkeld worden.
De ontwikkeling van sensopathisch spel
Het sensopathisch spel is dominant in het eerste levensjaar van een kind, maar het houdt daarna niet op. Het manifesteert zich gedurende de gehele menselijke levensloop.
Het is van belang, dat kinderen in een kleutergroep ook voor wat betreft deze spelvorm aan hun trekken kunnen komen. Vrij spel met ongevormde materialen (zoals water, zand, klei, zout, brooddeeg, papier-machépulp en scheerschuim) is van groot belang.
Maar ook door met gevormde materialen te manipuleren, doen kinderen sensopathische ervaringen op. Denk hierbij aan het manipuleren met stukken schuimrubber, stof en diverse soorten papier. Als kinderen uitsluitend sensopathisch spel blijven vertonen, is het wel van belang, om mee te gaan spelen, om zo het spel van het kind uit te breiden naar de volgende categorie: die van het hanterend spel. Deze spelvorm wordt bijvoorbeeld geoefend in de zand-/watertafel, de beweeghoek en tijdens het buiten spelen.
Sensopathisch spel begeleiden
Tijdens het sensopathisch spel observeer je de kinderen en grijp je niet te snel in om kinderen hun eigen ervaringen niet te ontnemen, maar ze zelf te laten ontdekken en manipuleren met de materialen. Uiteraard kan je sensopathisch spel ook el geleid aanbieden, maar de rijkdom van de vrije exploratie is magisch.
Wanneer je het spel planmatig gaat begeleiden doe dit dan door 'nabij' te zijn en de regie ten allen tijden bij het kind te laten..
Spelimpulsen kun je variëren:
Ga bij het kind zitten en doe verder niets
Ga bij het kind zitten en verwonder je mee. Waardeer hun eigen ervaringen.
Sluit aan op het spel van het kind en geef een suggestie
Stel een vraag
Speel mee en verwoord de handelingen
Komt een kind zelf niet tot exploreren, laat het dan samenspelen met een andere kleuter of speel zelf even mee.
Op zoek naar meer?
Boekentip:
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!
.
.
.
コメント