Een kindertekening geeft veel informatie. Vaak kunnen kinderen door middel van tekeningen de gevoelens verduidelijken en/of zeggen wat ze niet kunnen vertellen.
In deze blog geef ik je meer informatie over het analyseren van kindertekeningen.
Kinderen geven tekens in tekeningen
Vrijwel alle kinderen tekenen. Het is een uiting van creativiteit, maar er valt meer te zien.
Met elke tekening toont een kind onbewust iets van zichzelf. Begrip, ervaring en expressie kennen wel een ongelijk verloop. Kinderen hebben namelijk eerder een beter begrip van de wereld dan ze in hun tekening kunnen weergeven. Aanvankelijk zijn het gescheiden kanalen, maar op een bepaald moment in de ontwikkeling komen ze samen en gaan ze elkaar in belangrijke mate beïnvloeden.
Wanneer je een tekening laat maken en er verder niets mee doet is dit erg jammer.
Als leerkracht kun je allerlei informatie lezen in kindertekeningen:
Tekeningen geven informatie over:
Hoe een kind zich voelt en wat hem/haar bezighoudt. Het gebruik van donkere, zwarte kleuren kan bijvoorbeeld vertellen dat het kind niet lekker in zijn vel zit.
Het beeld wat een kind van de wereld heeft.
Ervaringen die ze hebben opgedaan. Door erover te tekenen verwerken kinderen deze ervaringen.
De ontwikkelingsfase van de motoriek en het tekenen.
Kindertekeningen vormen een rijke bron aan informatie en bieden aanknopingspunten om een kind beter te kunnen volgen en begeleiden. In therapeutische context is het kijken naar tekeningen als communicatiemiddel en hulpmiddel wel bekend, maar ook gewone en spontaan gemaakte tekeningen kun je leren lezen.
Het doel van het kijken naar kindertekeningen is: kinderen beter begrijpen. Als je kinderen en hun behoeften echt wilt zien, moet je afstemmen op de manier waarop kinderen communiceren. In de huidige maatschappij ligt de nadruk op de cognitieve ontwikkeling: we willen kinderen zo snel mogelijk lezen, rekenen en schrijven leren. Als je kinderen vooral op die manier benadert, levert dat soms eenzijdige communicatie op. Bovendien leven kinderen veel meer vanuit hun gevoel: zij zijn in het nu, zij ervaren iets en brengen dat naar buiten. Veel kinderen praten niet gemakkelijk of hebben eenvoudigweg niet de beschikking over de woorden die uitdrukken wat er in hen omgaat. Via tekeningen vertellen ze over zichzelf: wat ze beleven, wat ze belangrijk vinden, hoe ze zich voelen. Er is veel studie gedaan naar (kinder-)tekeningen. Zo weten we dat kinderen wél onbewust tekenen, maar niet toevallig bepaalde beelden gebruiken. Onbewust gebruiken ze symboliek.
Er is een beeldentaal in tekeningen die je kunt leren lezen.
Tekeningen analyseren
Eén van de belangrijkste acties om aan de slag te gaan met een kindertekening is een gesprek voeren over de tekening. Dit kun je al doen tijdens het tekenen.
Observeer tijdens het tekenen en bij de leerlingen waar je signalen opvangt, ga je in gesprek. Dat kan tijdens het tekenen, maar ook daarna. Leg er geen nadruk op, maar informeer over wat het kind tekent en ga in op de informatie die het kind geeft.
Doorvragen is daarbij erg belangrijk, maar doe dit wel voorzichtig.
Je hoeft natuurlijk niet met elk kind van de klas in gesprek te gaan, maar de tekeningen die jou signalen geven, zou ik zeker bespreken.
Kindertekeningen zijn ook goed te gebruiken om te communiceren over wat er leeft bij het kind. Zeker als het kind zijn emoties niet goed kan uiten, omdat het voor een kind moeilijk te communiceren is of dat het kind de taal nog niet spreekt. Veel tekenen en daarbij enkele woorden benoemen kan dan een inzicht geven in de ervaringen in een wereld waar het communiceren moeilijk is.
Iedere tekening is een momentopname. Kinderen maken soms meerdere tekeningen op een dag, die enorm van elkaar kunnen verschillen. Het is dus nadrukkelijk niet de bedoeling om alle tekeningen te lezen en te begrijpen, om labels te plakken of om te zien wat er mis is met een kind. Kinderen tekenen voor hun plezier en ontspanning. Het is een uitlaatklep, het is vooral leuk. Maar als je een vraag hebt of bepaald gedrag wilt begrijpen, dan kan het helpen om beter te kijken. Wanneer eenzelfde element (kleur, symbool, bladindeling, thema, opvallend signaal) telkens terugkomt, dagen of weken achter elkaar, of wanneer een kind opeens heel anders tekent dan je gewend bent of een terugval heeft in zijn ontwikkeling, vraag je dan af: is er iets dat dit kind wil laten zien? Je kunt je aanvankelijk wat onwennig voelen bij het lezen van kindertekeningen. Erin thuisraken kost tijd en oefening, er is nieuwsgierigheid voor nodig en bereidheid om een kindertekening te willen zien als een communicatiemiddel. Gebruik dit KWAST-stappenplan als houvast:
Ken jezelf: Lees een kindertekening altijd vanuit een ontspannen, neutrale stemming en een nieuwsgierige houding. Bewustzijn van je eigen ervaringen en emoties is nodig is om te voorkomen dat je je eigen gevoeligheden op het kind projecteert.
Wat zie je? Observeer hoe een tekening tot stand komt, wat voor soort tekening het is en of de tekening leeftijdsadequaat.. De tekenontwikkeling van kinderen is over de hele wereld hetzelfde. Elke fase heeft een eigen herkenbare symboliek. Soms zie je dat een symbool dat past bij de ene fase, terugkomt in een latere fase. Dit kan een teken zijn dat een kind wat langer doet over een bepaalde ontwikkelingsfase of terugkeert naar een vorige. Er zijn ook andere elementen die een rol spelen. Tekent een kind graag of juist niet? Vindt een kind het moeilijk om te beginnen aan een tekening? Raakt het snel gefrustreerd? Elk gedrag is interessant en een aanknopingspunt om een kind beter te begrijpen.
Analyse. Ook al is analyse niet het hoofddoel van het begrijpen van kindertekeningen, er is wel degelijk een cognitief element nodig, zodat je kunt duiden wat je ziet. Op dit terrein is veel onderzoek gepubliceerd. Je kunt kijken naar het lijngebruik, de plaatsing van de tekening op het blad, vormen, grootte, dynamiek, perspectief, materiaalkeus, opvallende signalen en kleurgebruik.
Symboliek. In vrijwel elke tekening is symboliek te vinden. Over de symbolische waarde van figuren, dieren, cijfers, kleuren en voorwerpen is veel informatie te vinden. Elk symbool heeft een persoonlijke betekenis, maar ook een culturele, een letterlijke en een figuurlijke. Het duiden van de symbolen is steeds een combinatie van al deze elementen. Maakt dit kind op dit moment wat moeilijk contact? Heeft dit kind behoefte aan meer erkenning voor haar boosheid?
Totaalplaatje Alle elementen samen breng je onder in een totaalbeeld van de tekening. Ook de eventuele kennis die je hebt over een kind, hoort daarbij. Vaak is een vraag het gedrag, de aanleiding dat je naar zijn tekeningen kijkt.
Als je begint met het lezen van kindertekeningen, is het belangrijk dat je kinderen veel gelegenheid geeft om te tekenen. Het liefst spontaan, zonder sturende opdrachten, richtlijnen of voordoen. Daarnaast kun je een paar keer per jaar mens-, boom- of huistekeningen laten maken. Vraag de kinderen bijvoorbeeld in de eerste week een ik-tekening te maken, in de tweede week een boomtekening en in de derde week een tekening van een huis. Daaraan kun je al veel zien: hoe kinderen zich voelen, waar hun ontwikkelkansen liggen, wat hun talenten en groeikansen zijn.
Een boomtekening geeft je bijvoorbeeld inzicht in de eigenschappen, talenten, groeikansen en ontwikkeling van een kind. Let onder andere op:
De wortels en de stronk: Deze geven aanwijzingen over de basis van het leven van een kind. Wortels kunnen laten zien of een kind voldoende uitdaging ervaart.
De stam: Hoe is de ontwikkeling van een kind? Zijn er omstandigheden van buitenaf die de groei beïnvloeden? Zijn er holletjes, zijtakken, knoesten of andere dingen zichtbaar op de stam die een aanwijzing kunnen zijn voor indrukwekkende gebeurtenissen in het leven van een kind? De plek op de stam vertelt je meer over de leeftijd waarop deze gebeurtenissen plaatsvonden.
De kroon: Ronde vormen zie je meer bij kinderen die vanuit hun gevoel leven, hoekige vormen vooral bij kinderen bij wie de cognitieve kant dominanter is. Reiken de takken naar de buitenwereld of houden puntige takken de buitenwereld meer op afstand? Bloemen en vruchten laten zien dat iets tot bloei komt of dat iets zijn vruchten afwerpt. Blad aan bomen wijst op voldoende energie, groei. Laat een boom zijn blad los, dan is er sprake van verminderde energie. Een kale boom richt zijn energie naar binnen.
Veel gebruikte symbolen, die je in kindertekeningen tegenkomt zijn bijvoorbeeld:
Hartjes: Zij zijn een uiting van verbinding. Met wie zou het kind zich graag meer verbinden? Of met wie voelt het zich verbonden? Ook kan het zijn dat een kind juist meer verbinding wenst tussen anderen, denk bijvoorbeeld aan kinderen van gescheiden ouders.
Regenbogen: Deze zie je veel in periodes van overgang of verandering.
Ballonnen: Deze laten vaak zien dat er een situatie of persoon wordt losgelaten. Hartjesballonnen kunnen bijvoorbeeld duiden op het loslaten van een dierbare.
De zon: Deze staat symbool voor de buitenwereld en activerende energie, levenslust. Krijgt de zon ruimte om te schijnen? Misschien soms te fel? Veel kinderen tekenen ook een gezichtje in de zon. Welke emotie tekent het daarin? Laat het kind zichzelf zien of verstopt het zich achter iets?
Patronen en herhalingen in tekeningen zie je vaker terug bij kinderen met een behoefte aan structuur.
Ook de kleuren in een tekening kunnen je iets vertellen. Blauw kan bijvoorbeeld gaan over verdriet. Rood is vaak een uiting van boze gevoelens. Scherpe lijnen kunnen duiden op hardheid en scherpte die worden ervaren. Een tekening kan ook chaotisch en onrustig zijn en de chaos en onrust van een kind weerspiegelen .
Als je je zorgen maakt over de gezinsomstandigheden van een kind, kun je de hele groep een familietekening laten maken. Als je weet waar je naar kijkt, gaat er een wereld voor je open. Als je dit een paar keer per jaar doet en je legt tekeningen naast elkaar, zie je de ontwikkeling van een kind.
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog leuke suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Juf Anja. (2018). Aan de slag met kindertekeningen.
Geraadpleegd op 29 oktober 2022.
Eveline Ruitenberg. Praxis bulletin 2021-2022 nr. 4. (2021).
De wereld van kindertekeningen. Geraadpleegd op 29 oktober 2022.
Comments