Wat is spelen en wat niet? Daar zijn de meningen altijd al verdeeld over geweest.
Binnen het onderwijs zijn er verschillende pedagogen, onderzoekers, filosofen en psychologen geweest met hun eigen theorie over en visie op spel, die tot op de dag van vandaag invloed hebben op hoe wij spel bij jonge kinderen in het onderwijs vormgeven. Friedrich Fröbel was de oprichter van de eerste kleuterschool en wordt gezien als de grondlegger van spel bij kleuters. In deze blog vertel ik je wat zijn gedachtengoed was en hoe die heden ten dage nog steeds voortleeft.
Wie was Friedrich Fröbel?
Friedrich Fröbel (1782-1852) was een Duits opvoedkundige en wordt gezien als de grondlegger van spel bij kleuters. Fröbel was de eerste pedagoog die spel als een middel tot ontwikkeling en opvoeding van het kind beschouwde.
Zijn vader was pastoor en erg streng. Zijn moeder overleed toen hij nog maar negen maanden oud was. Zijn niet zo liefdevolle jeugd heeft hem erg beïnvloed in zijn theorieën.
Fröbel was dol op de natuur en werkte ook twee jaar als boswachter. Hij besloot om wiskunde en plantkunde te gaan studeren en ging daarna aan de slag als leraar.
In deze periode kwam hij in aanraking met de theorieën van de pedagoog Johann Pestalozzi en ging hij bij hem in de leer. Pestalozzi geloofde dat alle kinderen recht hadden op onderwijs en dat daarbij het contact met de natuur erg belangrijk was voor hun ontwikkeling.
Fröbel kon zich daar erg goed in vinden.
De eerste kleuterschool
In Fröbels tijd waren jonge kinderen nog niet leerplichtig en was het helemaal niet zo gebruikelijk om kinderen te laten spelen. Fröbel richtte in 1837 de eerste Duitse kleuterschool voor kinderen jonger dan zes jaar op en was ook de eerste die zich richtte op de ontwikkeling van het jonge kind en daar een pedagogiek voor heeft gemaakt.
Hij maakte spel tot grondslag van zijn opvoedingswerk en daarin was zijn liefde voor de natuur ook duidelijk terug te vinden. Voor Fröbel was spelen het belangrijkste middel om in de vroege kinderjaren te leren.
Hij zei "Spel is geen speelsheid. Het heeft een hoge ernst en diepe betekenis.
In zijn gedachtegang kwam het onderwijs niet tegemoet aan het wezen van een kind en gaf het te weinig gelegenheid tot handelen en scheppend bezig zijn.
Kinderen werden volgens hem niet uitgenodigd om actief te zijn.
Door te spelen en te experimenteren leerden kinderen volgens hem de wereld begrijpen. In 1840 veranderde Fröbel de naam van zijn kleuterschool in "Kindergarten" (kindertuin), opdat kinderen maar mochten groeien als kool.
Al snel volgden er meer Kindergartens. Deze liet hij begeleiden door vrouwen.
De leidsters namen een verzorgende en voedende rol op zich en begeleidden de kinderen in hun natuurlijke omgeving. Dat was voor die tijd heel uitzonderlijk, omdat vrouwen toen nog niet mochten werken. In die periode werkten alleen de boerenvrouwen en vrouwen die arm waren. Getrouwde vrouwen bleven thuis en verzorgden het huishouden en de kinderen.
Dus toen Fröbel de Kindergarten introduceerde, ontstond er plotseling een nieuwe beroepsgroep voor vrouwen. Ze konden opeens professioneel moeder worden.
Hierdoor ontstond een krachtige vrouwenbeweging.
Fröbels onderwijs en materialen
Fröbel geloofde dat het belangrijk was voor de begeleiders om de kinderen te observeren en rekening te houden met hun omgeving, inclusief de mensen en materialen. De activiteiten in de kindertuin bestonden uit verschillende terugkerende elementen. Er werd gezongen en gedanst voor de lichaamsbeweging, maar ook voor het samenwerken en het saamhorigheidsgevoel.
Daarnaast werden er ook veel vingerversjes aangeleerd.
Want: "Wat het kind nadoet, begint het te begrijpen". Verder werd er buiten gespeeld en getuinierd. Elk kind kreeg zijn eigen stukje grond om te planten en te verzorgen.
Binnen werd er o.a. gewerkt met klei, vouwwerkjes en mozaïek
Er werd ook veel met materialen, zoals zand, schelpen, stenen en wax gespeeld.
Om te kunnen spelen, ontwikkelde Fröbel ook zelf geschikt materiaal voor kinderen.
Dat materiaal moest aan eisen voldoen. Het moest de lichamelijke, zintuiglijke ontwikkeling en de ontwikkeling van het gevoelsleven ondersteunen. Het moest de zelfwerkzaamheid bevorderen, de fantasie prikkelen, het moest degelijk en eenvoudig van vorm zijn en mogelijkheden bieden om ermee te kunnen handelen. Ook moest het kind er zelf iets mee voort kunnen brengen. Hij sprak daarbij niet van leermiddelen maar van speelgaven.
Er waren in totaal tien speelgaven, die in een bepaalde volgorde en op bepaalde leeftijden moesten worden aangeboden. Deze vaste volgorde werd heel rigide toegepast.
Er was weinig ruimte om af te wijken van dit vaste patroon. Deze speelgaven hadden dus eigenlijk nog niets te maken met vrij spel; ze waren juist erg leerkracht gestuurd; de leerkracht liet zien hoe je ermee moest spelen. Er was ook weinig ruimte voor differentiatie.
Fröbel baseerde deze speelgaven wel op het door hem geobserveerde spel van kinderen.
Zijn liefde voor wiskunde was ook duidelijk terug te zien in zijn pedagogiek.
Misschien lijkt dit een vreemde combinatie: natuur en wiskunde, maar Fröbel zag juist veel overeenkomsten. Hij geloofde dat er één kosmische wet was die het heelal beheerste en dat de ontwikkeling van kinderen heel voorspelbaar langs dezelfde lijnen verliep.
Opvoeders hadden als taak deze lijnen te accentueren en ze konden dit doen door de kinderen die symbolen van de kosmische ontwikkeling te laten zien. Dit waren de bol als symbool van het dynamische, de kubus als symbool van het vaste en statische en de cilinder als synthese. Door kinderen te laten spelen met geometrische vormen, meende hij de kinderen begrip van de wereld om hen heen bij te brengen. Dit resulteerde onder meer in die eerste blokkendozen: de kleine blokjes in de gave-dozen. Hij is dus de bedenker van de blokkendoos, die niet meer weg te denken is uit de kleuterklas. Ook zag hij papier vouwen als een goede methode om kleuters kennis te laten maken met abstracte structuren en heeft hij de zandbak geïntroduceerd om met het element aarde te kunnen spelen.
Fröbels invloed op het onderwijs van nu
De methoden van Fröbel zijn mede dankzij zowel bekende als onbekende mensen de wereld over gegaan. In Nederland werden de kleuterscholen (tot 1985) aangeduid met Fröbelscholen. Dat waren de voorlopers van wat we later kleuterscholen zijn gaan noemen, toen het werkwoord fröbelen in het algemeen taalgebruik steeds vaker gebruikt werd.
Met het verdwijnen van de Fröbelscholen, verdween Fröbel niet helemaal van het toneel. Zijn invloed is vandaag de dag nog steeds merkbaar.
Het werkwoord fröbelen gebruiken we vandaag de dag nog steeds en heeft de betekenis: spelen, vrijblijvend bezig zijn, rommelen, knutselen of prutsen. Best een aparte betekenis eigenlijk wanneer je je bedenkt dat Fröbel dus juist heel gestructureerd was in zijn spel.
In de hedendaagse taal heeft het door Fröbel geïntroduceerde woord Kindergarten zich ook een plaats veroverd als een kinderdagverblijf zonder speciale educatieve functie.
Ook is zijn invloed nog heel duidelijk terug te vinden in het huidige educatieve speelgoed.
Het gedachtengoed van Fröbel betekende een radicale breuk in de visie op kinderen tot dan toe. Hoe tegenwoordig tegen kinderen en in het bijzonder tegen kleuters en kleuterscholen wordt aangekeken, is vooral te danken aan hem.
In ontwerpen van de ideale kleuterklas zie je vaak veel terug van zijn leer, zoals het spelen in de natuur en het werken met natuurlijke materialen.
Zijn aandacht voor jonge kinderen is wellicht belangrijker dan zijn ideeën zelf, want door zijn aanpak legde het fundament onder het huidige onderwijs aan kleuters.
Als we kijken naar wat we tegenwoordig doen in een kleuterklas, dan vind je nog veel van hem terug. Het buitenspelen, zingen, werken met constructiemateriaal en het knutselen met papier, klei en mozaïek gebeurt nog altijd bij kleuters.
Alles beschouwend is Fröbels grootste erfenis toch het feit dat het recht op spelen is verwerkt in het VN-Verdrag voor de rechten van het kind. Er is daarmee internationaal erkend dat kinderen het recht hebben op kansen en ruimtes om te spelen, zich veilig te voelen en zich te vermaken zonder instructies van volwassenen.
Op zoek naar meer?
Heb je zelf ook nog leuke suggesties?
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën in een reactie op deze blog te delen!
.
.
Comments