Flexibiliteit is een vaardigheid die onder de executieve functies valt. Deze functie in je brein maakt het mogelijk om je gedrag en leren te sturen (zelfsturing). In deze blog vertel ik je hoe deze functie zich ontwikkelt en waarom het trainen van de flexibiliteit ook bij kleuters heel belangrijk is. Tevens geef ik je suggesties hoe je dit kunt doen.
Wat zijn executieve functies?
Executieve functies sturen je gedrag, gedachten en emoties aan.
Het zijn functies die vanuit je hersenen worden geregeld en aangestuurd en die zorgen voor doelgericht en aangepast gedrag. Executieve functies zijn nodig om een koers te bepalen en koers te houden en worden gezien als de 'dirigent' van de cognitieve vaardigheden.
Wetenschappers onderscheiden in totaal elf verschillende executieve functies.
Ze zijn te verdelen in denkfuncties en gedragsfuncties. Deze functies staan ook niet op zichzelf, maar werken met elkaar samen en hebben elkaar ook nodig.
Een van deze functies is de flexibiliteit.
Flexibiliteit
Flexibiliteit is een vaardigheid die je nodig hebt om je gedrag te sturen.
Deze executieve functie zorgt ervoor dat je plannen kunt herzien wanneer er problemen of tegenslagen zijn. Flexibiliteit is belangrijk om plannen te herzien er een fout wordt gemaakt. Tenslotte is flexibiliteit ook belangrijk wanneer er nieuwe informatie beschikbaar is waaruit blijkt dat iets anders moet. Als dingen niet gaan zoals je wilt, en je in plaats van dat je treurt om wat niet kan, gaat denken in nieuwe kansen en mogelijkheden, dan ben je flexibel.
Een leerling met goede flexibiliteit kan wisselen tussen verschillende activiteiten, zonder dat hij of zij zenuwachtig wordt. Ook kan deze leerling zich zonder problemen aanpassen aan veranderingen in de planning of in een deadline. Een flexibele leerling kan ook de al bekende regels toepassen in verschillende nieuwe situaties.
Een kind wat merkt dat een aanpak die het kiest niet werkt en dan een alternatief bedenkt, heeft een grotere kans dat het verder komt.
Kinderen met een gebrekkige flexibiliteit daarentegen raken ernstig van slag als er onverwachte dingen gebeuren in de groep of omgeving. Zij vinden het lastig om hun plannen bij te stellen en iets vanuit een ander perspectief te bekijken. Zij zullen bijvoorbeeld ook sneller fouten maken wanneer optel- en aftelsommen door elkaar worden aangeboden.
Als je niet flexibel kunt reageren op veranderende omstandigheden dan kan dat lastig zijn, niet alleen voor jezelf maar ook voor de omgeving. De omgeving kan namelijk niet altijd aangepast worden. Daarom is het noodzakelijk dat kinderen leren flexibel te zijn, zowel in gedrag als in hun emoties (teleurstellingen, frustraties, woede).
Deze vaardigheid staat in relatie met reactie-inhibitie en emotie-regulatie.
Ergens ging er iets niet helemaal goed. Maar door daar flexibel op in te spelen, met (alternatief) nieuw gedrag, loopt het kind (emotioneel) niet vast en tegelijkertijd ervaart het dat het zelf veel invloed heeft als het flexibel is.
Om te kunnen sturen in het gedrag is tevens de executieve vaardigheid metacognitie nodig: je eigen gedrag zien en nadenken hoe je het anders kunt doen. Een kind heeft ook een doel nodig (planning) en vandaar uit kan gedrag ook bijgestuurd worden.
Flexibiliteit heeft een kleuter bijvoorbeeld nodig bij:
Het omgaan met onverwachte situaties
Het omgaan met tegenslagen
het omgaan met de wisselmomenten tussen activiteiten
Het niet van slag raken wanneer dagritmekaarten ineens verwisseld worden.
Het moeten stoppen met het spelen en werken
Het langer moeten wachten op hulp
Het niet in paniek raken van iets spannends, zoals een invaller, een uitje, een brandoefening enz.
Het bedenken van meerdere oplossingen
Het zich aan de regels houden
Flexibiliteit bij kleuters
Bij kleuters zijn nog niet alle executieve functies ontwikkeld, omdat het brein pas rond het 25e levensjaar uitontwikkeld is. Van kleuters kunnen we dus niet dezelfde executieve functies verwachten als van oudere kinderen en volwassenen.
Hoewel de executieve functies bij jonge kinderen dus nog niet allemaal (in ontwikkeling) aanwezig zijn, is het wel belangrijk om deze juist in de kleuterleeftijd al te trainen, te versterken en te leren besturen. Juist omdat deze functies essentieel zijn om tot leren te komen en het kleuterbrein nog erg kneedbaar is.
De ontwikkeling van de flexibiliteit wordt tussen de leeftijd van 12 en 24 maanden zichtbaar.
Een jong kind houdt ervan als dingen hetzelfde gaan. Dat geeft duidelijkheid en veiligheid. Jonge kinderen kunnen zich (meestal) al wel zonder al te veel problemen aanpassen aan een verandering in plannen.
Flexibiliteit bij kleuters trainen
Flexibiliteit is als een spier die getraind moet worden. Spierkracht kan afnemen als je een langere periode niet sport of niet goed beweegt. Datzelfde geldt voor flexibiliteit.
Je moet het opbouwen en dan regelmatig blijven oefenen.
Dat kan bij kleuters bijvoorbeeld op de volgende manieren:
Interactie en organisatie:
Help bij het herkennen. Een leerling die problemen heeft met de flexibiliteit heeft er baat bij om te begrijpen wat flexibiliteit en inflexibiliteit is. Het is belangrijk dat de leerling gaat beseffen dat er soms meerdere goede antwoorden of manieren zijn.
Waarschuw vooraf voor wat komen gaat.
Hang een dagritme zichtbaar in de klas op. Het is wel belangrijk om dit dagritme dan ook te volgen en niet twee kaarten te wisselen. Dit zorgt voor veel onrust bij kinderen. Wanneer je iets toch wilt of moet veranderen, helpt het wanneer je de verandering tijdig aangeeft en het kind hier als het ware op voorbereid.
Laat kinderen zo nu en dan ook wennen aan verrassingen: hang bijvoorbeeld eens een dagritmekaart op met een vraagteken.
Maak een aftelkalender om naar spannende momenten toe te leven.
Een kind met problemen met flexibiliteit heeft er baat bij om strategieën te leren om met zijn of haar emoties om te gaan. Dit kan aangeleerd worden door rollenspellen te spelen waarin de leerling deze strategieën moet toepassen. Hiermee kun je het kind nieuwe, spannende situaties laten oefenen en leren de situatie te accepteren.
Verander niet teveel en te snel. Het is voor kinderen erg vervelend wanneer er meerdere dingen tegelijk veranderen. Wanneer je bijvoorbeeld de indeling van je lokaal gaat veranderen is het erg belangrijk om kinderen hier goed op voor te bereiden.
Bereid kinderen voor op overgangsmomenten en geef er duidelijke instructies bij.
Reduceer de complexiteit van een taak.
Laat kinderen zelf kiezen (meestal worden ze inflexibel als ze ergens toe gedwongen worden).
Zichtbare regels in de groep zijn voor deze leerlingen ook erg fijn. Deze geven duidelijkheid en houvast.
Geschikte activiteiten:
Leg verschillende instrumenten in de kring. Vraag om de beurt aan kinderen: “Laat een hard én een zacht geluid horen”. Of “laat een hoog én een laag geluid horen”. Haal daarna alle instrumenten weg. De kinderen krijgen dezelfde vraag, maar moeten nu op zoek naar materiaal in het lokaal waarmee ze dit kunnen laten horen. Geef ze even de tijd om te zoeken. Hierna presenteren de kinderen hun gevonden materialen en geluiden aan de groep.
Geef eens een open knutselopdracht zonder vaststaand eindproduct, zonder voorbeeld. Stimuleer de creativiteit.
Laat kinderen soms bewust even wachten. Door de situatie te benoemen dat je nu even niet kunt helpen of dat ze even moeten stoppen met spelen maar straks weer verder kunnen, train je de flexibiliteit.
Speel gezelschapsspelletjes. Tijdens het spelen van spellen weet je niet wat medespelers gaan doen. Over het algemeen wordt het spelen van spellen, en daarmee het ontwikkelen van deze vaardigheid, als prettig ervaren. Als tijdens een spel iets anders gaat dan het kind had verwacht of gehoopt, is dat niet zo ingrijpend als in het echte leven. Kinderen ervaren dat je plannen kunt bijstellen en uit de nieuwe situatie weer het beste kunt halen.
Na het lezen van deze blog denk je misschien 'maar dat doe ik toch allemaal al?"
Vaak doe je onbewust inderdaad al veel aan de executieve functies zonder extra inzet of materiaal. Door bij de themavoorbereiding even extra bewust stil te staan hoe het in je thema naar voren komt kun je het nog meer een plekje geven binnen je onderwijs.
Op zoek naar meer?
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog leuke suggesties? Laat dan een reactie achter!
.
.
.
Comments