Jonge kinderen maken dagelijks verschillende emoties mee, maar kunnen deze nog niet altijd herkennen, laat staan benoemen. Gaandeweg de kleuterperiode ontdekken kinderen langzaam maar zeker hun eigen gevoelens en die van andere mensen.
Daarbij hebben ze onze hulp en ons voorbeeld nog nodig. Wanneer we kinderen van jongs af aan leren wat ze voelen hebben ze daar namelijk hun hele leven profijt van.
In deze blog lees je er meer over.
Het nut van emoties leren begrijpen
Emoties spelen in het dagelijkse, sociale verkeer en bij het leerproces een belangrijke rol.
Meer over het nut van emoties lees je in mijn blog De functie van emoties
Het verrijkt ons leven dus als we die emoties goed kunnen begrijpen en hanteren.
Om dit te bereiken, is het raadzaam om al op vroege leeftijd te beginnen met het bewustwordingsproces.
Hiervoor moeten kleuters eerst leren emoties bij zichzelf te herkennen en te benoemen.
Dat vinden ze vaak nog erg lastig. Een kleuter kan bijvoorbeeld huilen en dan zelf nog denken dat het verdrietig is, terwijl hij/zij boos is. Een kleuter kan ook denken dat hij/zij buikpijn heeft, terwijl het een gespannen gevoel is, omdat hij/zij ergens tegenop ziet.
Daarnaast moet het kind leren waarom iemand op een bepaalde manier reageert. Bijvoorbeeld: huilt het meisje omdat ze bang was voor de knuffel of omdat dat zij de knuffel niet mocht vasthouden? Een emotie herkennen is stap één, maar wanneer het kind ook begrijpt wat de emotie veroorzaakt dan begrijpt het de emotie pas echt.
Door zijn of haar eigen emoties te leren herkennen leert een kind zich ook weer beter in anderen kinderen verplaatsen. Wanneer een kind gevoelens beter kan herkennen en benoemen, kan hij of zij ook leren deze op een goede manier te uiten.
Want als je emoties herkent, kan je er even stil bijstaan en bekijken wat je er mee kunt doen, nu en voor een volgende keer.
Leren begrijpen wat je voelt
Een kind leert door allerlei factoren steeds beter te begrijpen wat het voelt:
De ervaringen met volwassenen
Als het kind bijvoorbeeld valt, iets voelt in zijn of haar lijf, jouw geschrokken gezicht ziet en je hoort zeggen 'Oh je valt! Dat is schrikken' vertellen al deze stukjes informatie samen het kind wat het voelt en waarom.
De ervaringen met andere kinderen
Als het kind tijdens het spelen bijvoorbeeld van een ander kind afpakt en dat kind gaat huilen of wordt boos, merkt het kind daaraan dat het niet goed ging.
Je kunt dan uitleg geven en de situatie helpen oplossen, bijvoorbeeld zo: 'Kijk, hij was daar mee aan het spelen. Je pakte het van hem af. Nou is hij verdrietig. Kom, dan geven we het terug. Als je het wilt hebben, kun je wel aan hem vragen: mag ik hem nu?'
Voorbeelden in de omgeving
Wat anderen zeggen, doen en voelen geeft een kind veel informatie. Bijvoorbeeld door te bedenken waarom iemand heel hard moet lachen en te kijken hoe anderen hierop reageren.
In de praktijk zie je dat de beginsituaties van kleuters op dit gebied ook al erg veel kunnen verschillen. De ene kleuter die net op school komt kan gevoelens al beter herkennen en benoemen dan de andere. Om deze vaardigheden te observeren is het gebruik van leerlijnen rondom de emotionele ontwikkeling van een kind een handig hulpmiddel en houvast. Deze leerlijnen vind je in mijn blog De emotionele ontwikkeling van kleuters
Tips voor de begeleiding
Hieronder geef ik je enkele tips om het herkennen en benoemen van gevoelens bij kleuters te stimuleren:
Praat veel over gevoelens!
Praat veel over gevoelens, ook als het kind er zelf niet over begint, zodat kinderen ze gaan leren herkennen.
Gebruik emotiekaarten!
Zet emotiekaarten in om gevoelens te leren herkennen en benoemen.
In mijn blog: Activiteiten met emotiekaarten vind je allerlei activiteiten met emotiekaarten.
Benoem gevoelens!
Benoem de emoties die je ziet bij het kind. Dit kan al vanaf hele jonge leeftijd.
Hierdoor leert het kind emoties te herkennen. Zowel bij zichzelf als bij anderen.
Bij heftige emoties is het verstandiger om dit benoemen achteraf te doen, bij minder heftige emoties kun je het gewoon in het moment doen. Stel geen waarom vragen!
Een kleuter heeft nog weinig inzicht in zijn emoties en het ‘waarom’ achter zijn gevoelens. Een vraag als ‘Waarom ben je nu zo bang?’ is dus een lastige vraag voor kleuters om te beantwoorden. Help het kind daarom bij het verwoorden van zijn gevoel.
Koppel emoties aan de oorzaak!
Benoem niet alleen de emoties van het kind, maar ook de oorzaak én wat je eraan kunt doen. Bijvoorbeeld: 'Oh, je beker viel om! Je schrok, hè? Maar dat is niet erg, kom we ruimen het op. Geef met woorden aan wat het kind mogelijk voelt. Zeg bijvoorbeeld: ‘Volgens mij voel jij je bang omdat je ...’. Vraag altijd we bevestiging of het klopt wat jij ziet en hoort. "Ik zie dat je boos bent, heeft dat te maken met die moeilijke puzzel waar je net mee bezig was? Voel je je gefrustreerd omdat het lastig voor je is en daarom langzaam gaat?" Zeker bij boze kinderen is dit belangrijk, anders worden ze vaak nog bozer.
Door de emoties van het kind te benoemen en er achteraf over te praten, krijgt het kind langzamerhand meer inzicht in zijn gevoelens en leert hij/zij zichzelf steeds beter te begrijpen. Ook voelt het kind zich op die manier getroost, begrepen en gezien, waardoor het makkelijker kan omschakelen.
Bespreek kleine verschillen tussen emoties!
Spreek in termen als 'een beetje blij, rustig, heel blij, enthousiast, een beetje boos, geschrokken, een beetje verlegen, jaloers, gefrustreerd' enzovoort, zodat het kind steeds beter leert te begrijpen wat het voelt en dat preciezer onder woorden gaat brengen.
Leer kinderen ook non-verbale uitingen te herkennen!
Grijp emotionele voorbeelden aan om kinderen te leren onderscheid te maken in non-verbale uitingen. Ze moeten daarbij vooral letten op ogen, wenkbrauwen en mond.
De meeste emotionele signalen worden via deze lichaamsdelen geuit.
Wanneer je blij bent krullen je mondhoeken omhoog, staan je ogen normaal open en zijn je wenkbrauwen en lichaam ontspannen.
Wanneer je verdrietig bent hangen je mondhoeken naar beneden en laat je je hoofd, ogen en wenkbrauwen hangen.
Wanneer je boos bent is je mond strak en gesloten, knijp je je ogen, zijn je wenkbrauwen gefronst en kijk je iemand recht in de ogen (eventueel met de handen in de zij).
Wanneer je bang bent is je mond open. staan je ogen wijd open, zijn je wenkbrauwen opgetrokken en gespannen en maak je jezelf klein.
Zorg voor eenduidige non-verbale en verbale uitingen!
Zorg ervoor dat je eigen lichaamstaal en verbale uitingen overeenkomen.
Wanneer je huilt en zegt dat alles goed gaat dan raakt een kind daarvan in de war.
Leer het kind de signalen te herkennen!
Vraag bijvoorbeeld: ‘Wat merk je aan jezelf als je boos wordt?’ en ‘Hoe voel je dat?’
Maak ook eens een emotiemeter en zet aan de ene kant ‘kalm’ en aan de andere kant ‘boos’. Met een wasknijper kan aangegeven worden welke emotie er door het kind gevoeld wordt. Met het gebruik van de emotiemeter help je het kind met het herkennen en benoemen van de emoties die het voelt.
Koppel fysieke sensaties en woorden aan elkaar!
Emoties zijn fysieke sensaties. We geven er vaak wel woorden aan, maar vergeten soms dat we ze ook letterlijk in ons lichaam kunnen voelen. Of we voelen ze helemaal niet meer, omdat we constant op automatische piloot door ons leven haasten en de signalen niet meer oppikken. Tot we lichamelijke klachten krijgen die niet meer te negeren vallen en ons lichaam om aandacht schreeuwt. Koppel daarom woorden aan fysieke sensaties.
Zeg bijvoorbeeld: “Ik zie dat je jouw vuistjes balt, voel je je kwaad?”, “Op schoolreis gaan, dat is spannend hé, zijn er kriebels in je buik? Voel je je wat zenuwachtig?”
Wijs het kind op de emoties van anderen!
Geef uitleg als je kind naar iemand anders kijkt die een emotie heeft. Bijvoorbeeld: 'Hij wilde ook graag een stukje, hè? Wat lief dat je wilde delen! Nu is hij helemaal blij.' Of: 'Hij is verdrietig. Ik denk dat hij graag mee wil doen. Maar hij durft het niet te vragen.'
Leg uit wat anderen voelen. Bijvoorbeeld: 'Kijk eens naar haar gezicht. Vind ze het leuk wat je doet? Ik denk dat ze geschrokken is. Probeer het maar wat rustiger te doen.'
Koppel liedjes aan emoties!
Je kunt bij liedjes ingaan op de emoties, door ze te benoemen, er blij, boos, bang of verdrietig bij te kijken of te zingen en erop door te vragen.
Puzzelen met emoties
Maak puzzels van de vier basisemoties. Knip van karton vier gezichten.
Knip ze daarna doormidden (de ogen op de ene helft en de mond op de andere helft). Plastificeer de puzzelhelften. Daarna kan er mee gepuzzeld worden.
Het puzzelen is een zeer geschikte bezigheid om in de kring te doen. Verwijs dan ter verduidelijking steeds weer naar de emotiekaarten.
Als uitbreiding/verdieping kun je de puzzels van de vier emoties ook in vieren knippen en de kinderen er dan mee laten puzzelen.
Emoties zoeken in tijdschriften
Verzamel een flink aantal tijdschriften en laat daarmee de volgende opdrachten uitvoeren:
Laat mensen uitknippen die blij (boos, angstig, of verdrietig) kijken. Kies slechts één emotie per opdracht. Laat de foto's op een vel papier plakken. Teken er ter verduidelijking een bijbehorend emotieplaatje bij.
Het wordt moeilijker als je het vel papier in tweeën deelt en de opdracht geeft om naar foto's te zoeken bij twee verschillende emoties. (Bijvoorbeeld: “Zoek vrolijke mensen en boze mensen.”)
Hetzelfde kun je laten doen met foto's die een emotionele situatie weergeven. Zo moet bijvoorbeeld een foto van een verjaardagspartijtje op het vel papier worden geplakt waar een vrolijk emotieplaatje op getekend staat.
En als je het nóg ingewikkelder wilt maken, moet het kind bij het zoeken naar het vel papier waarop de foto's worden geplakt de juiste kleurkeuze maken die bij de emotie hoort.
Lees boekjes voor over het omgaan met gevoelens!
Lees samen boeken om emoties in verhalen te herkennen, hierop te reageren en erover te vertellen. Bijvoorbeeld: 'Kijk ze gaat op bezoek. Ze heeft er heel veel zin in, maar vindt het ook spannend. Dat heb jij ook weleens, hè? Wat doe jij dan?'
Emotiewoorden stempelen
Maak woordkaartjes met emotiewoorden erop (zoals: lachen, huilen, stampvoeten, traan, pijn, woedend, enzovoort). Geef het kind een groot vel papier.
Verdeel dit papier horizontaal in smalle vakken. Vooraan in elk vak teken je een emotieplaatje. Laat dan het kind een woordkaartje zoeken. Leg uit welk woord op het kaartje staat. Het kind moet dan aan de hand van de voorgetekende emotieplaatjes zelf uitzoeken in welk vak hij (of zij) het woord moet na stempelen.
Speel emotionele situaties uit!
Ga bijvoorbeeld emoties uitbeelden of maak foto's van de kinderen met verschillende gezichtsuitdrukkingen en laat de kinderen daarna raden welke emotie er wordt uitgebeeld.
Of gebruik een gevoelsdobbelsteen. Gooi de gevoelsdobbelsteen hoog in de lucht en doe het gevoel van de bovenkant na. Knutsel er zelf eentje. Heb je een vakjesdobbelsteen?
Stop daar dan afbeeldingen in van de emoties. Dit kan met de emotiekaarten, maar ook met foto's van de kinderen waarop ze zelf de emotie uitbeelden.
Speel spelletjes over emoties!
Er zijn allerlei spellen te koop over emoties, bijvoorbeeld:
Benoem je eigen gevoelens!
Geef zelf het voorbeeld door jouw gevoel regelmatig te benoemen. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben vrolijk omdat we morgen op schoolreis gaan’ of 'Ik was geschrokken omdat je zo schreeuwde. Daarom werd ik ook even een beetje boos.'
Reflecteer op jezelf!
Kinderen hebben volwassenen nodig om met hun emoties om te leren gaan.
Er zijn nogal wat dingen die meespelen in hoe jij als leerkracht omgaat met de gevoelens van kinderen. Bijvoorbeeld hoe je zelf bent opgevoed, wat je hebt geleerd over emoties toen je zelf jong was en wat je aan je kinderen mee wilt geven.
Bied structureel activiteiten rondom emoties aan!
Voorbeelden van activiteiten vind je in mijn blog: Activiteiten om emotionele vaardigheden te stimuleren
Op zoek naar meer?
Boekentips:
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog aanvullingen of suggesties? Laat dan een reactie achter!
Bronnen
Nederlands Jeugd Instituut. (Jaartal onbekend). Emotionele ontwikkeling: omgaan met eigen gevoelens en die van anderen. Geraadpleegd op 24 december 2022.
Rian Meddens. (Jaartal onbekend). Omgaan met een snel boos en gefrustreerd kind. Geraadpleegd op 24 december.
Comments