Juf Angelique

25 mrt. 2021

Een moestuin op school

Bijgewerkt op: 3 mei

Een moestuin is een ideale plek voor kinderen om te leren over de natuur en is mogelijk op elke school, ook als ze midden in de stad staat. In deze blog vertel ik je er meer over.

Waarom zou je aan een moestuin beginnen?

Waar beter kun je nou beter leren over de natuur, dan in de natuur zelf?

In een moestuin creëer je een plek waar de kinderen de natuur van heel dichtbij kunnen bekijken en al doende kunnen leren. Daarbij hoeft niet alleen de groei van een zaadje tot plant kan aan bod te komen, maar kunnen ook de diertjes die aan het werk zijn in de tuin bestudeerd worden. Werken in de moestuin en de buitenlucht heeft een positieve invloed op de ontwikkeling van het brein. Bovendien worden alle zintuigen erbij gebruikt.

Kinderen leren door te werken in een moestuin waar hun voedsel vandaan komt.

Ze maken daarbij het hele proces, van zaadje tot plantje, mee, zien hoe het groeit en ervaren zelf hoeveel moeite het kost om het plantje te verzorgen en te oogsten.

En natuurlijk kan er ook van de oogst geproefd worden. Werken in een moestuin stimuleert het gezonder te eten. Kinderen, die in een moestuin werken zijn namelijk eerder geneigd om groente en fruit te eten. De dingen die je gezaaid hebt wil je natuurlijk ook proeven.

Kinderen leren door te werken in een moestuin de natuur te waarderen. Een moestuin geeft kinderen een gevoel van verantwoordelijkheid. Het planten van een zaadje doet kinderen beseffen hoe belangrijk het is om die natuur te beschermen; voor de groei van planten is immers schone grond en water nodig. Verder leren ze wat de invloed van het klimaat en de seizoenen is op de groei van de groenten. Kinderen leren tijdens het werken in de moestuin ook veel over dieren, die in de bodem leven. Ze zijn belangrijk voor het gezond houden van de tuin en de grond. Je kunt bijvoorbeeld ook compost met ze maken in wormenhotels, waar de kinderen hun restjes appels en klokhuizen in doen en de wormen daar compost van maken voor in de moestuin.

Kinderen zijn in een moestuin met allerlei cognitieve vaardigheden bezig.

Ze zijn in een moestuin bijvoorbeeld bezig met groottes, oppervlaktes, afstanden meten en zaadjes tellen. Ze leren in een moestuin ook taalbegrippen en uitdrukkingen, die met de tuin te maken hebben, zoals de namen van de gereedschappen, planten en dieren

Kinderen leren door te werken in een moestuin beter samenwerken en samen ergens verantwoordelijk voor te zijn. En wist je dat kinderen zich op schoolpleinen met groen (bomen, gras, aarde, struiken en een moestuintje) prettiger en veiliger voelen, minder pesten en gepest worden en ook nog eens beter leren?

Het opstarten van een moestuin

Dat er nu minder schooltuinen zijn dan vroeger is wel logisch: de buitenruimte is vaak beperkt. Er zijn ook minder vrijwilligers die weten hoe je een moestuin moet aanleggen en onderhouden en die dat zware en tijdrovende werk op zich willen nemen.

Het opstarten van een moestuin gebeurt niet van de ene op de andere dag.

Vraag eerst altijd om goedkeuring van de directie voordat de moestuin opgestart wordt.

Het kan natuurlijk zijn dat niet het hele team er meteen achter staat.

Waar plaats je de moestuin?

Begin kleinschalig, want een moestuin vraagt om onderhoud en niemand zit natuurlijk te wachten op extra taakbelasting. Op deze manier kun je kijken of het bevalt en of het lukt om de moestuin goed te onderhouden.

Het mooiste is natuurlijk, wanneer de school waar je werkt beschikt over een stukje grond, dat rechtstreeks als moestuin kan dienen.

De grond moet dan wel aan een aantal eisen voldoen:

De hele dag volle zon is niet nodig, maar een uurtje of acht zon is wel wenselijk. Een plek naast een muur die een groot deel van de dag schaduw geeft is dus niet verstandig.)
De grond moet voedzaam zijn. (Dit kun je ook zelf beïnvloeden door de grond te bemesten met bemeste tuinaarde of speciale grond voor de moestuin, verkrijgbaar bij tuinzaken.)
De tuin moet afgeschermd zijn (bijvoorbeeld voor katten of andere ongenode gasten).
De tuin moet bereikbaar zijn voor de kinderen.

Is er op jouw school geen stuk(je) grond? Dan is een moestuin nog steeds mogelijk, zelfs op een schoolplein waar zelfs nog geen stukje groen te vinden is.

Maak bijvoorbeeld kleine moestuintjes in autobanden
Haal een aantal stoeptegels weg, graaf het zand weg en vul de gaten op met vruchtbare grond.
Maak of koop gewoon een kant en klare (bij voorkeur houten) bak bij het tuincentrum. Deze kan overal geplaatst worden, ook op een schoolplein. Wanneer je bang bent voor schade door rondrijdende karren, plaats de bak dan op poten of wielen. Deze bak vul je met een geschikte grondmix waarin planten goed kunnen groeien.
Zet plantenbakken op poten neer. Houd er wel rekening mee dat deze ook veel meer water nodig hebben, dan moestuintjes in de volle grond.
Heb je op het schoolplein te weinig ruimte voor een vierkante meter bak? Neem dan een verticale tuin. Zelfs een hangende bak met enkele aardbeienplanten kan het begin zijn van een schoolmoestuin!

Soms kan de gemeente ook meedenken over de aanleg van een moestuin in een stuk plantsoen nabij de school, wanneer er op het schoolplein niet voldoende ruimte voor is.

Denk van tevoren ook goed na over de watervoorziening bij de moestuin. Als je met gieters heen en weer moet gaan lopen, is het water geven van de moestuin erg tijdrovend. Een buitenkraan, sproeier of een regenton bij de moestuin is onmisbaar.

Wanneer?

Er zijn twee momenten in het jaar waarop je beter niet met een moestuin kunt beginnen: midden in de winter en vlak voor de zomervakantie.

In de winter kun je hooguit plannen maken voor wat u in de lente gaat doen, of alvast bakken in elkaar zetten die in de lente gevuld kunnen worden.

Vlak voor de zomervakantie de moestuin opstarten betekent dat er iemand de hele zomervakantie de tuin zal moeten bijhouden.

Bovendien zijn er dan geen kinderen om van de moestuin te leren. Op elk ander moment kun je wel beginnen met een moestuin.

Is het nog te koud buiten, dan kun je alvast in het klaslokaal beginnen met zaaien.

De plantjes die hiermee gekweekt worden, kunnen in de grond gezet worden zodra het niet zo koud meer is (na de ijsheiligen). Sommige gewassen doen het sowieso beter, wanneer ze binnen worden gezaaid en pas als plantje in de tuin worden gezet.

Wat heb je nodig?

Voor de moestuin is jaarlijks een nieuw budget nodig. Een moestuin hoeft echter niet zo heel duur te zijn. Voor een kleine moestuin heb je in ieder geval de volgende spullen nodig:

Een tuinbak
Voldoende handgereedschap: harken, scheppen en schoffels en een gieter. Voor kinderen
Zaden en planten. Met een zakje zaden kun je erg lang doen en soms kun je ook zaden verzamelen uit de planten die al in de moestuin staan, maar er zullen elk voorjaar ook nog wat nieuwe dingen aangeschaft moeten worden.
Bemeste tuingrond

Vraag voordat je de spullen gaat aanschaffen eerst aan ouders wie er misschien nog iets heeft liggen thuis. Er is vast wel iemand die wat zaden, plantjes of gereedschap kan missen.

Er is op elk moment van het jaar wel iets te zaaien of te planten.

Planten die het goed doen in de schoolmoestuin, omdat ze bijna altijd lukken, zijn:

Aardappels
Sla
Wortels
Radijsjes
Tuinkers

Als het buiten nog te koud is om te zaaien, dan kun je de gewassen binnen voorzaaien.

Na de ijsheiligen kunnen de plantjes dan buiten in de moestuin worden gepoot.

Sommige planten doen het sowieso beter wanneer ze eerst binnen worden gezaaid en als plantje in de moestuin worden gezet.

Let er goed op wanneer je de gezaaide groenten kunt oogsten. Je hebt er natuurlijk weinig aan als de groenten bijvoorbeeld in de zomervakantie geoogst moeten worden.

Probeer ervoor te zorgen dat er gedurende het gehele jaar iets geoogst kan worden.

Zorg er ook voor dat je gevarieerd zaait, want gewassen slaan niet altijd aan en daardoor spreidt je het risico op een mislukte oogst.

Je hoeft overigens niet meteen alle zaden te gebruiken, bewaar nog wat voor na een aantal weken. Anders zou de moestuin ineens leeg zijn als de sla geoogst wordt.

Door elke twee weken wat slaplantjes te planten, kun je lang genieten van sla.

Hetzelfde geldt voor wortels: zaai elke week een rijtje, dan is er over een tijdje steeds iets te oogsten.

Ook een aantal kruiden is makkelijk te zaaien en op te kweken, zoals:

Munt
Bieslook
Tijm

Lukt het opkweken toch niet zo goed, dan zijn er in veel supermarkten ook allerlei kruiden te koop die je in de grond kunt zetten om verder te laten groeien.

Let echter op: munt gaat woekeren. Het eerste jaar is de hoeveelheid misschien nog niet heel groot, maar daarna breidt het zich heel makkelijk uit.

Zorg zeker ook voor bloemen of bloeiende groenten of fruit, bijvoorbeeld:

Zonnebloemen
Oost-Indische kers
Aardbeien

Deze trekken bijen aan, een mooi moment om de kinderen te leren over het belang van deze dieren voor de natuur. Bovendien zijn de bladeren van de Oost-Indische kers eetbaar en passen deze prima in een salade.

Taken verdelen

Vooral in de opstartfase is het goed om elke dag of in iedere geval zeer regelmatig even te kijken wat de moestuin nodig heeft.

De hoeveelheid werk hangt natuurlijk af van de grootte van de moestuin.

Wanneer je start met een kleine bak, kun je waarschijnlijk zelf met jouw eigen groep de taken invullen. Voor een grotere moestuin is echter een plan nodig:

Wie gaat op welk moment welke taken uitvoeren en wanneer?

Taken die uitgevoerd moeten worden in de moestuin zijn:

Onkruid wieden
Zaaien
Poten (de planten die binnen zijn gezaaid buiten in de tuin planten)
Planten
Water geven/sproeien
Onkruid wieden
Oogsten

Laat de kinderen regelmatig in de moestuin werken.

Plan hier vaste momenten op je rooster voor in, maar houd ook goed in de gaten of er tussendoor iets nodig is. Afhankelijk van de grootte van je tuin kun je er met de hele klas tegelijk of in kleine groepjes in werken.

Vraag eventueel vrijwilliger, die willen helpen bij het onderhoud.

Dit kunnen bijvoorbeeld enthousiaste (groot-)ouders zijn.

Bedenk ook goed wat er met de moestuin gaat gebeuren tijdens een lange vakantie.

Vooral in de zomer kan er vaak veel geoogst worden, wie gaat dat doen?

Oogst voor de zomervakantie zo veel mogelijk en vraag voor tijdens de vakantie een tuinoppas. Wellicht is er een buitenschoolse opvang in het gebouw die op de tuin wil passen, in ruil voor de oogst van die weken? Of misschien is er een buurtbewoner die deze taak op zich wil nemen.