Onze maatschappij verandert door de snelle opmars van digitalisering enorm.
Tablets, computers en digiborden zijn de onderwijshulpmiddelen van deze tijd.
Het is daarom belangrijk om al vroeg te starten met digitale geletterdheid.
Ook in de kleutergroep is digitale geletterdheid al goed in te zetten, zowel voor kinderen als voor de leerkracht. In deze blog vertel ik je hoe je ICT kan inzetten in jouw kleutergroep, op een manier die daadwerkelijk meerwaarde heeft.
Van media-educatie naar digitale vaardigheden
Het vak digitale geletterdheid bestaat nog niet zo heel lang.
Een voorloper hierop ontstond in de jaren 90. Men sprak toen van media-educatie; hierbij werden kranten, tv-programma’s, films en tijdschriften kritisch geanalyseerd, maar na verloop van tijd, met de opkomst van nieuwe digitale media, voldeed die term niet meer.
In 2005 werd voor het eerst gesproken over mediawijsheid. Mediawijsheid gaat over:
Het begrijpen hoe mediaboodschappen tot stand komen
Hoe mediaboodschappen geïnterpreteerd worden
Hoe je door mediaboodschappen wordt beïnvloed
Hoe je zelf kunt deelnemen aan sociale netwerken
Hoe je content maakt en gebruikt om je doelen te bereiken.
Met de toenemende digitalisering van de maatschappij, waarbij niet alleen de media , maar vrijwel alles om ons heen gedigitaliseerd is, dekte de term mediawijsheid echter ook niet helemaal de lading meer en moest er een schepje bovenop worden gedaan.
Tegenwoordig spreken we daarom van digitale geletterdheid.
Dit begrip ontstond vanuit het concept van mediawijsheid en het keuzevak informatica (dat dringend aan vernieuwing toe was). Bij digitale geletterdheid wordt breder gekeken naar digitale kennis en vaardigheden in het algemeen.
Digitale vaardigheden zijn belangrijk!
Onze maatschappij wordt steeds meer digitaal en door al deze ontwikkelingen zullen de kinderen van nu banen gaan hebben waarvoor ze over goede digitale kennis en vaardigheden moeten beschikken. Banen waarvan we het bestaan nu vaak ook nog niet kennen. Dat kinderen digitaal geletterd worden, is dus heel belangrijk, om ze goed voor te bereiden op de toekomst. De meeste kinderen lijken weliswaar heel erg digitaal vaardig, maar meestal laat hun digitale kennis en vaardigheden in realiteit te wensen over. Structurele aandacht voor digitale geletterdheid is daarom erg belangrijk, maar op veel scholen momenteel nog erg beperkt.
Een visie ontwikkelen
Digitale geletterdheid kan op verschillende manieren ingericht worden.
Voordat je op school allerlei (technologische) leermiddelen aanschaft, moet duidelijk zijn welke doelen centraal staan en welke plek digitale geletterdheid in het onderwijs krijgt.
Aan de basis van al die keuzes staat: de visie. Deze visie kan voor iedere school anders zijn. De visie is zowel het uitgangspunt, op grond waarvan je keuzes maakt, als de toetssteen waarmee je je keuzes verantwoordt. Het vormen en het uitvoeren van deze visie vergt het maken van verantwoorde keuzes: wat ga je doen, en waarom ga je dat doen? Kortom: Op welke manier kan ICT een meerwaarde vormen?
Mediawijzer heeft een praatplaat ontwikkeld die je helpt om op een gestructureerde manier het gesprek aan te gaan over de visie. Op deze pagina kun je de praatplaat en de instructie daarbij downloaden. Kennisnet heeft ook een handig handboek ontwikkeld over digitale geletterdheid, boordevol tips en praktijkvoorbeelden.
Ook is het goed om na te denken hoe je die denkvaardigheden bij jongere en oudere kinderen kunt stimuleren. Zo passen simpele opdrachten met bijvoorbeeld patroonherkenning en direct bestuurbare robots waar geen programmeertaal voor nodig is bij de onderbouw, terwijl abstracte programmeeropdrachten en complexere opdrachten met bijvoorbeeld abstractie en modelleren beter bij de bovenbouw passen.
Leerlijnen digitale geletterdheid
Om digitale geletterdheid echt te implementeren op school, is er een duidelijke leerlijn nodig. Dit is de ‘kapstok’ waar alle lessen aan opgehangen worden.
Werken met leerlijnen maakt digitale geletterdheid structureel.
De overheid stelt landelijke onderwijsdoelen vast, voor alle vakken en alle niveaus op de basisschool en middelbare school.
Deze doelen zijn nog niet uitgewerkt: je zou er niet in de klas mee aan de slag kunnen omdat ze te vaag zijn.
Hier komt Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) om de hoek kijken.
Zij werken alle onderwijsdoelen uit in leerplankaders en leerlijnen.
Hierin staat wat leerlingen per doel moeten kennen en kunnen. je vindt ze hier.
Digitale geletterdheid is overigens veel meer dan een optelsom van meetbare leerdoelen met een voorspelbare uitkomst. Het mooie bij digitale geletterdheid is: fouten maken mag!
Het draait namelijk om telkens nieuwe manieren en oplossingen verzinnen, die vervolgens testen en evalueren. Iets werkt niet? Geen probleem, verzin iets nieuws en kijk of dat wel werkt. Het is ook: leren functioneren in de digitale wereld, en daar ‘een eigen ik’ ontwikkelen. Wat al een stuk lastiger in leerdoelen te vangen is.
Digitale geletterdheid in groep 1-2
Hoe bied je deze doelen nu aan in een kleuterklas?
Ik geef je hieronder, aan de hand van de vier basisvaardigheden, die samen de combinatie ‘digitale geletterdheid’ vormen, een overzicht:
1. Informatievaardigheden:
Het doel:
Dit gaat over het kunnen zoeken, selecteren en verwerken van relevante informatie met digitale middelen.
De kinderen kunnen:
Een informatieprobleem formuleren; ze vertellen wat ze er al over weten en bedenken vragen
Zoek strategieën bepalen; ze kunnen bronnen noemen waar informatie te vinden is en een gepaste bron bij hun informatievraag vinden
Informatie verwerven en selecteren; ze kunnen informatie uit hun bron verzamelen en beoordelen of die gevonden informatie voldoet
Informatie verwerken; ze kunnen de gevonden informatie verwerken, de gebruikte bronnen beschrijven en met behulp van de gevonden resultaten een antwoord verwoorden
Informatie presenteren; ze kunnen de gevonden informatie presenteren, bijvoorbeeld in de vorm van een tekening
Evalueren en beoordelen; ze kunnen terugblikken op het traject van vraag naar antwoord en daarover vertellen
Kleuters en informatievaardigheden:
We leven in een digitale wereld waarin we de beschikking over ontzettend veel informatie. Ook jonge kinderen voelen al een overvloed aan informatie, maar kunnen deze nog niet goed duiden. Het is dus belangrijk om ook al in groep 1-2 aandacht te besteden aan informatievaardigheden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
Het maken van Mindmaps
2. Computational thinking/programmeren:
Het doel:
Computational thinking is een hippe term voor programmeren: de taal van een computer leren begrijpen. Als we willen dat een computer iets gaat doen dan moeten wij namelijk aangeven hoe de computer dat moet doen.
Programmeren is één van de vaardigheden die in de toekomst nog belangrijker gaat worden. Tijdens het programmeren ontwikkelt een kind ook andere 21e -eeuwse vaardigheden, zoals het creatief denken, probleem oplossen en samenwerken.
Om te programmeren kunnen kinderen problemen procesmatig (her-)formuleren, zodat een computer deze op kan lossen.
De kinderen krijgen:
Inzicht in algoritmes; een reeks instructies om vanaf een beginpunt een bepaald doel te bereiken
Inzicht in procedures; een verzameling activiteiten, die in een bepaalde volgorde moeten worden uitgevoerd
Kleuters en Computational thinking:
Programmeren klinkt veel moeilijker dan het is. Je kunt het namelijk ook zonder computer of materialen. Het principe van programmeren zit bijvoorbeeld ook al opgesloten in allerlei alledaagse activiteiten, zoals opruimen. Voor een kleuter is programmeren op een computer sowieso nog veel te abstract. Een kleuter leert door te doen en oefent deze vaardigheid dus eerst met concrete materialen. Dit noem je levend programmeren.
Handige materialen en tips hiervoor vind je o.a. op Levendprogrammeren.nl
Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
Nadenken over welke stappen je bijvoorbeeld moet zetten als je je jas aan wilt trekken is ook al programmeren.
Het opruimen van materialen in een bepaalde volgorde
Kralenplankcodes maken
Met bewegende robots die geprogrammeerd kunnen worden spelen, zoals: de Bee-Bot en de Ozo-bot. Laat kleuters wel altijd eerst zelf in spelvorm de Bee-Bot zijn, leg hoepels neer en laat een ander kind opdrachten bedenken, zoals: '" Ga naar rechts" of "Zet 2 stappen vooruit". Zodra de kinderen deze basis te pakken hebben, kun je de robot introduceren.
3. Mediawijsheid:
Het doel:
Dit gaat over hoe je bewust en wijs met digitale media omgaat.
De kinderen kunnen:
Fictie en werkelijkheid in de media van elkaar onderscheiden
De mogelijkheden van beeldtaal en audiovisuele communicatie herkennen
Content publiceren
Begrijpen en benoemen waarom je wel/geen foto's en video's plaatst
Kleuters en mediawijsheid:
Gebruik van nieuwe media brengt veel met zich mee. Je brengt kinderen in aanraking met een digitale wereld waarin zij hun weg nog moeten vinden. Kleuters mogen vaak al spelen op de tablet van hun ouders of hebben er vaak zelf al eentje en komen op die manier ongemerkt heel veel met media in aanraking. Daarom is het goed om in de klas te bespreken wat ze op Internet allemaal tegenkomen als ze op Internet surfen.
Ze krijgen bijvoorbeeld heel veel reclame te zien. Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
Bekijk een filmpje op YouTube, dat wordt vooraf gegaan door reclame en benoem het verschil tussen de reclame en het filmpje. Maak kinderen ervan bewust dat er bedrijven zijn die veel geld betalen om ze leuke dingen te laten zien, omdat ze deze graag willen verkopen.
Leer kinderen zelf foto's en (stopmotion) video's te maken, bijvoorbeeld tijdens een uitstapje, van hun eigen werk. Leg ze bijvoorbeeld uit dat ze maar 1 keer op de knop hoeven te drukken en niet honderd keer.
Leg uit welke onderwerpen geschikt zijn om op de foto te zetten en welke niet. Leg ook uit, dat je niet zomaar iedereen op de foto mag zetten.
4. ICT-basisvaardigheden:
Het doel:
Onder ICT-basisvaardigheden worden de kennis en vaardigheden verstaan die nodig zijn om de werking van computers te begrijpen en te bedienen.
De kinderen kunnen:
Een digitaal middel bedienen en de onderdelen benoemen
Basisbegrippen en functies van de digitale middelen benoemen
Kleuters en ICT-basisvaardigheden:
Vaak lijkt het alsof kinderen al heel veel van computers weten, maar dit is vaak schone schijn. Veel kleuters kennen gewoon nog geen angst en zijn erg nieuwsgierig en durven nu eenmaal op alle knopjes te drukken. Veel kleuters denken nog dat Internet gewoon uit de lucht in een tablet komt vallen en hebben nog geen idee dat er een wereld van codes en transistors achter verborgen gaat.
Een kleuter oefent deze vaardigheid wanneer hij een digitaal middel bedient.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan:
Het dagelijks benoemen van dingen, bij gebruik van een digitaal middel, zoals; waar zit de aan-/uitknop. Waarom moet de stekker in het stopcontact? Waarom werkt het even niet?
Het oefenen van muisvaardigheden
Het verkennen van een toetsenbord
Het samen uit elkaar halen van een oude computer
Uitleggen dat alles wat een computer laat zien door mensen is bedacht en geprogrammeerd.
Geen vak, maar gereedschap!
Voor sommige leerkrachten roept digitale geletterdheid weerstand op, omdat het voelt alsof er weer iets bijkomt. Digitale geletterdheid is echter geen vak op zich, maar de digitale mogelijkheden vormen nieuw gereedschap, waardoor digitale geletterdheid met wat eenvoudige aanpassingen juist goed te integreren in de vakken die je al geeft.
Wanneer je ICT inzet in een kleutergroep, is het ook van belang dat het aansluit op andere activiteiten in de klas. Het werken op een tablet zou bij kleuters dus niet als een op zichzelf staande activiteit moeten worden aangeboden.
Maak het vooral niet te moeilijk en stel elk thema een van de vier basisvaardigheden rondom digitale geletterdheid centraal.
Digitale middelen inzetten in de onderbouw kent veel positieve, verrijkende kanten mits je goed nadenkt over hoe je dit gaat aanpakken. Laat digitale middelen daarbij nooit leidend zijn en zet ze alleen ondersteunend in als ze nut hebben.
Een kind zomaar een tablet in handen geven met daarop een educatieve app, heeft weinig meerwaarde. Kinderen zullen het weliswaar erg leuk vinden, omdat er op een scherm steeds iets nieuws gebeurt en ze meteen worden beloond als ze iets goed hebben gedaan, hetgeen ze een goed gevoel geeft, maar het leert ze weinig over digitale geletterdheid. Vraag jezelf steeds af: is de les met dit middel effectiever, efficiënter en daardoor meer bevredigend? Als een kind bijvoorbeeld naar een digitaal prentenboek luistert, dan is er wel sprake van voorlezen, maar mist het kind de interactie met de volwassene en daarmee de belangrijke sociale competentie van voorlezen. Maar als jij net bezig bent met een ander groepje of het boek is al eens eerder voorgelezen, dan biedt digitaal voorlezen nog altijd wel het voordeel van taalbegrip.
De deskundigheid van de leerkracht
Op veel basisscholen zijn een tablet, Chromebook en een digibord helemaal ingeburgerd en is programmeren steeds vaker onderdeel van het onderwijs. Toch heeft niet iedere leerkracht evenveel zelfvertrouwen als het gaat om digitale geletterdheid in de klas.
De digitale ontwikkelingen gaan snel en zijn niet altijd bij te houden voor een leerkracht.
De eerste stap om digitale geletterdheid structureel en goed in te kunnen zetten in jouw groep is om zelf vertrouwd raken met de digitale apparaten die je gaat inzetten.
Wanneer je niet weet hoe deze werken, dan vormt dit vaak ook een drempel om ermee aan de slag te gaan en kun je er geen onderwijs mee geven. Je moet immers zelf de inhoud van een vak kennen om het te kunnen onderwijzen aan een ander.
Daarnaast kan het ontwikkelen van je eigen digitale vaardigheden handig zijn om de computer in te zetten voor je eigen gemak. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het ontwerpen van je eigen digitale lessen en het maken van een digitale agenda.
Ben jij niet zo digitaal vaardig?
Kijk dan eens mee met een collega die al wat verder is in digitale geletterdheid of vraag hem/haar je les mee voor te bereiden. Je kunt samen inspirerende voorbeelden verzamelen en uitproberen.
Of wijs een digi-team aan van kinderen die digitaal erg vaardig zijn en zouden kunnen helpen. Kinderen vinden het geweldig als zij de leerkracht eens iets uit kunnen leggen. Je kunt natuurlijk ook kinderen uit een hogere groep voor je digi-team aanwijzen.
Misschien zijn er digitaal vaardige ouders die eventueel zouden kunnen ondersteunen.
Verder zou je natuurlijk ook een training kunnen volgen om je wat meer wegwijs te maken in digitale geletterdheid.
Om aan de slag te gaan met digitale middelen in de klas hoef je echter geen volleerd ICT ’er te zijn. Basiskennis is voldoende.
Het lijkt vaak alsof kinderen nieuwe technologie makkelijker aanleren, dan een volwassene. Kinderen zijn van nature nieuwsgieriger en willen alles uitproberen, hierdoor ervaren zij vaak minder grote drempels dan volwassenen. Bij digitale geletterdheid is het bovendien ook onvermijdelijk, dat kinderen met een vraag komen waar de leerkracht het antwoord niet op weet, omdat de ontwikkelingen zo hard gaan.
Digitale geletterdheid en beweging
De invloed van de digitale wereld heeft veel invloed op de beweging van kinderen.
Uit onderzoeken is naar voren gekomen dat kinderen bewegingstijd hebben ingeruild voor digitale tijd, waarbij ze motorisch meestal passief zijn. Voor een spelletje op je tablet heb je immers alleen je wijsvinger nodig om het beeldscherm te activeren.
In de digitale tijd van een kind activeert het zijn systeem niet. Zelfs zijn ogen staan stil, want in de virtuele wereld is geen enkele diepte. Anders gezegd: de activiteit legt geen nieuwe hersenbanen aan. Wanneer je jezelf dit realiseert, snap je het belang van een beleid voeren in het matig gebruik maken van digitale middelen. Een jong kind kan daarin echt nog niet zelf zijn grenzen bewaken. Er is niets mis mee om kinderen op jonge leeftijd af en toe te laten werken met een tablet of ze af en toe te laten typen op een toetsenbord, zolang dit maar niet te lang is en het kind vooral ook blijft schrijven. Door te bewegen en te schrijven leggen kinderen wel nieuwe hersenbanen aan en onthouden ze het beter.
Op zoek naar meer?
Boekentip:
Kijk voor meer suggesties ook eens op mijn Pinterest
Heb je zelf ook nog leuke suggesties?
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!
Bronnen
.
Comments