Zand en water zijn beide aantrekkelijk materiaal voor jonge kinderen. Het heeft iets magisch; je kunt het immers niet vastpakken en het kan allerlei vormen aannemen.
Volwassenen zien het spel bij een zand-/watertafel vaak als doelloos kliederen en spel waar kinderen alleen maar vies van worden. Jammer, want spelen met zand en water is niet alleen superleuk, maar ook heel ontspannend, nuttig en leerzaam. Een zand- en watertafel mogen niet ontbreken in een kleuterklas. De zandtafel is ook de voorloper van het constructiespel.
In deze blog vertel ik je er meer over.
De zand-/watertafel
Scholen kopen vaak kant- en klare zand-/watertafels: tafels met een grote bak voor water, zand. Deze tafels kunnen echter ook voor andere materialen worden gebruikt.
In de Verenigde Staten worden ze dan ook vaak 'Sensory tables' (zintuigentafels) genoemd.
Zorg in ieder geval voor een bak die aan minsten drie kanten bespeelbaar is.
Kies bij voorkeur ook voor een bak met een stop, waardoor je het zand en water makkelijk kunt vervangen.
Kant en klare zand-/watertafels zijn erg duur en nemen veel plaats in.
Als goedkoper minder ruimte innemend alternatief kan ook worden gedacht aan:
Een teiltje
Een plastic bak
Een plastic kom
Een zwembadje
Een bed-box (een lage plastic bak met een groot oppervlak, die je onder het bed kan schuiven).
Lades
Een wasmachinelekbak
Een tuff tray
Een alternatief voor de zand-/watertafel, die minder ruimte nodig heeft en om minder vulling vraagt is een sensorische bak. Een sensorische bak is een bak waar je een bepaald soort materiaal in doet waar een kind vervolgens mee kan spelen.
Die vulling kan van alles zijn: ongekookte rijst of pasta, gedroogde bonen, steentjes, confetti, water, zand, watten of scheerschuim enz.
Sensorische zakken worden gemaakt door sensorische voorwerpen in een afgesloten plastic zak te plaatsen, zodat de inhoud niet kan worden gemorst of worden opgegeten.
Je kunt ze bijvoorbeeld vullen met gel, slijm, olie, water, scheerschuim, verf en gel.
Zorg ervoor dat zand-/watertafel of alternatief op een plek staat waar met de vulling geknoeid kan worden en waar gemakkelijk opgeruimd kan worden.
Bijvoorbeeld buiten, in de natte hoek of op het aanrecht. Wanneer je bakken op de tafel zet, kun je met klittenband of een antislipmat het verschuiven ervan voorkomen. Ook kun je in een oude kast een uitsparing zagen en de bak daar inpassen.
Spelen met zand en water (en klei) zou tot het basisaanbod in een kleutergroep moeten behoren. Het is daarom belangrijk, dat je zowel een zand- als een watertafel in je lokaal hebt. Daarnaast kun je dan per thema (kleinere) bakken met andere vullingen maken.
Helaas ontbreken deze speelplekken vanwege bijvoorbeeld de viezigheid steeds vaker of worden ze gebruikt als tafel of opslagplaats.
Heb je geen zand-/watertafel, omdat je vindt dat deze teveel troep geeft, lees dan snel waarom spelen met zand en water essentieel is voor een jong kind en denk bijvoorbeeld eens aan een plekje op de gang of buiten.
Soorten spel
Een zand- of watertafel is onmisbaar in een kleutergroep.
Een zand-/watertafel lokt voornamelijk sensopathisch spel uit, maar binnen dit zintuiglijke spel ontwikkelt het spel zich verder door van manipuleren en experimenteren, naar rollenspel en thematisch rollenspel. Jonge kleuters willen het zand of water door hun vingers voelen glijden. Oudere kleuters spelen al meer planmatig met de materialen in de tafel. Kijk dus goed of jouw aanbod past bij de spelbehoefte van alle kinderen die er komen spelen. Soms kan het ook handig zijn om twee speelplekken met zand te maken; eentje met zand en materiaal om mee te handelen voor de wat jongere kleuters en eentje met (thema gerelateerde) materialen, die rollenspel uitdagen.
Manipulerend of sensopathisch spel
Als een kind het spelmateriaal niet kent, dan zal hij het open en onderzoekend benaderen. Dit noem je manipulerend spel. Bij manipulerend spel staat het handelen centraal en gaat het minder om een bedoeling achter dat handelen. Door te handelen met materialen verkennen kinderen allerlei eigenschappen en door deze zelf te mogen ontdekken ligt de ervaring sneller vast. Als een kind al weet wat hij met het materiaal kan doen dan zal hij al wat meer door zijn gedachten worden gestuurd en het spelmateriaal wat rationeler benaderen door ermee te spelen zoals het ‘hoort’. Een kind moet dus eerst ontdekken wat je allemaal met een materiaal kunt doen.
Naarmate kinderen steeds meer materialen leren kennen en daardoor meer kennis van de wereld om hen heen krijgen, zullen zij steeds meer een eigen invulling aan het spel kunnen geven. Het spel zal daardoor steeds rationeler, groter en complexer worden. Het belang van sensopathisch spel zal hierdoor steeds verder afnemen. Toch zal het wel altijd een rol blijven spelen, ook al wordt deze kleiner naarmate een kind ouder wordt.
Bij sensopathisch spel staat het voelen, zien, horen, ruiken of proeven. Of meerdere zintuigen tegelijk! Terwijl de kinderen het zand of water overgieten, leren ze allerlei eigenschappen van het materiaal kennen. Het was de pedagogische schrijfster Vermeer, die sensopathisch spel in één van haar boeken beschreef en als eerste deze naam gaf. Sensopathisch is een samenvoeging van ‘senso’, het opdoen van zintuigelijke indrukken en ‘pathisch’, het ondergaan/beleven.
Vermeer keek niet zozeer naar de invloed van spelen op de ontwikkeling van een kind, maar veeleer naar wat een kind precies doet als het speelt. Ze zette de wisselwerking tussen het kind en het spelmateriaal centraal. Het doel van sensopathisch spel is het prikkelen van de zintuigen en uitdagen tot ontdekken.
Het in het hier en nu bezig zijn is bij manipulerend en sensopathisch spel het belangrijkste. Er is immers geen sprake van speciale gebeurtenissen en er is ook geen spelverloop, zoals bijvoorbeeld in rollenspel. Het gaat uitsluitend over voelen, smeren, kneden, gieten, ervaren, genieten en kliederen. Het leuke van manipulerend/sensopathisch spelen is dat je mag doen wat anders niet altijd kan en mag en dat maakt het spel nog aantrekkelijker.
Constructief spel
Na het manipulerende spel volgt het constructieve spel. Onder constructief spel verstaan we vooral het bouwen met zand of zand in combinatie met loose parts. Bij constructief spel denk je al gauw aan bouwen, maar de zandtafel kan ook heel goed gebruikt wordt voor bijvoorbeeld mozaïeken. Geef de kinderen diverse materialen, zoals steentjes, schelpen, mozaïekstenen, eikels en kastanjes, bloemen, plastic doppen, enzovoort. Hiermee kunnen ze figuren in het zand maken. Geef ook takjes waarmee ze patronen kunnen tekenen.
Tijdens constructief spel zie meer dan bij manipulerend spel.
Je ziet bijvoorbeeld dat de kinderen meer planmatig met de materialen in de zand-/watertafel gaan spelen. Het kan zijn dat tijdens het spelen een idee ontstaat of dat ze vooraf al een plan maken. Tijdens het constructieve spel lopen de kinderen soms tegen problemen aan: een berg met zand blijft niet staan, een tunnel stort steeds in, het water mengt zich steeds met het zand waardoor het modder wordt, enzovoort.
Deze problemen vragen natuurlijk om een oplossing.
Het is waardevol wanneer kinderen daar zelf over na kunnen denken, en daarbij toegang hebben tot voldoende materialen. De berg wordt bijvoorbeeld natgemaakt, zodat het zand beter blijft plakken. De tunnel wordt verstevigd met een koker of buis. Het water wordt met een stuk plastic van het zand gescheiden.
Deze problemen bieden een geweldige kans om de taalontwikkeling en de woordenschat te stimuleren in een ontspannen omgeving. Ze vragen om een oplossing en dat vraagt weer rijke sociale interactie. Bij constructief spel zie je dus ook dat kinderen meer met elkaar in gesprek gaan, ook over wat zij willen gaan maken en de aanpak hiervan. Ze werken samen naar een product of oplossing. Het is natuurlijk wel belangrijk dat de kinderen over voldoende taalvaardigheden beschikken om dit mogelijk te maken.
Rollenspel
Wat je misschien minder snel verwacht in de zandtafel is rollenspel. Toch is de zandtafel uitermate geschikt voor rollenspel. Waar de kinderen in de huishoek zelf in een rol kruipen door zich bijvoorbeeld te verkleden, vertalen ze in de zandtafel het verhaal in een speelfiguur (metaspel). Hierbij geven ze zelf betekenis aan de materialen die voorhanden zijn. Een steen kan een rots zijn waar dieren op leven, maar het kan ook een huis, een auto of een meteoriet voorstellen. Voeg maar eens wat wereldspelmateriaal toe en zie wat er gebeurt. Soms hebben de kinderen andere materialen nodig om hun rollenspel goed te kunnen spelen. Ze zullen iets willen halen uit een andere hoek of iets willen maken, bijvoorbeeld een huis, een hok of een garage. Wanneer kinderen hiervoor de ruimte krijgen, krijgt hun spelontwikkeling een optimale kans.
De zand-/watertafel kan bijvoorbeeld ook worden gebruikt als ondergrond voor een spelthema en als speel-/verteltafel worden ingezet.
Vies worden is belangrijk!
Het spelen met zand en water heeft een enorme aantrekkingskracht op jonge kinderen.
Het heeft iets magisch, omdat het allerlei vormen kan aannemen.
De zand/-watertafel lijkt voor veel volwassenen vooral tijdverdrijf en vies worden is iets wat veel ouders en leerkrachten liever vermijden, maar stiekem leren kinderen hier heel erg veel van. Knoeien en vies worden is belangrijk!
Het stimuleert het zelfvertrouwen
Kleuters kunnen naar hartenlust manipuleren met de materialen in de zand-/watertafel.
Er hoeft niet iets gemaakt te worden en er kan niets misgaan. Er is geen vaststaand eindproduct. Als het niet lukt, mogen kinderen gewoon weer opnieuw beginnen.
Dit kan het zelfvertrouwen enorm vergroten. We noemen deze materialen ‘ongevormde materialen’. Het is niets en het kan iets worden (maar dat hoeft niet).
Het is goed voor de (zintuiglijke) ontwikkeling
Wanneer kinderen direct met hun handen het zand of water kunnen voelen, levert dit veel tactiele ervaringen op, waardoor de gevoeligheid van de handen versterkt.
Het kneden van het natte zand versterkt de handspieren. het woelen door warm water kalmeert en ontspant. De sensomotorische ontwikkeling is belangrijk voor de totale ontwikkeling van kinderen. Door sensomotorische activiteiten leren kinderen hun eigen lichaam beter kennen en via hun lichaam ook de wereld om zich heen.
Door de inhoud van een zand-/watertafel regelmatig te vullen met alternatieve materialen, zoals rijst, macaroni, tuinaarde enz. kunnen kinderen ook steeds weer nieuwe sensomotorische ervaringen opdoen. Voeg je aan de zandtafel bijvoorbeeld materialen toe waar geuren en kleuren in zitten, dan worden de zintuigen nog meer gestimuleerd.
Zwarte tuinaarde ruikt bijvoorbeeld anders dan speelzand. Water met zeepsop ruikt anders dan gewoon water. Water in een doorzichtige blauwe fles ziet er anders uit dan in een rode fles. Nat zand voelt en ruikt anders dan droog zand.
Het stimuleert de fijne motoriek
Spelen met zand en water versterkt de gevoeligheid van de handen en de handspieren.
Bij sensopathisch spel met zand en water oefenen kinderen de fijne motoriek en de oog-hand coördinatie. Kinderen ontwikkelen zo de spieren in hun handen en technieken, die nodig zijn bij het leren schrijven in groep 3.
Het zorgt voor ontspanning
Spelen met zand en water kalmeert en ontspant. Sensopathisch spel is een rustgevende activiteit die kinderen ook helpt om je gedachten te ordenen en emoties en gebeurtenissen te verwerken. Daarom wordt het ook veel gebruikt tijdens therapie.
Wanneer je materialen toevoegt waar geuren en kleuren in zitten, dan worden de zintuigen nog meer gestimuleerd. Zwarte tuinaarde bijvoorbeeld ruikt anders dan speelzand.
Water met zeepsop ruikt ook weer anders dan gewoon water.
zand voelt en ruikt weer anders dan droog zand.
Het stimuleert de concentratie en alertheid
Spelen met water en zand stimuleert ook de concentratie. Meestal kunnen kinderen tijdens het spelen met zand en water de aandacht heel goed richten op hun spel en laten ze zich niet afleiden door de omgeving. Sensopathisch spel met zand en water maakt je alert. Wanneer we iets betasten hebben we daar een paar uur profijt van. Kijken en luisteren daarentegen zorg slechts voor een korte opleving van alertheid.
Het stimuleert de emotionele ontwikkeling
Kinderen leren door het spelen met water en zand niet alleen het materiaal en texturen kennen, wat je ermee kan doen, maar ze leren ook veel over zichzelf.
Vind ik dit fijn? Wat vind ik niet fijn?
Het spelen met ongevormde materialen versterkt de individualisatie van het kind.
Het zorgt voor lichaamsbesef
Het kind kan door te tasten verkennen waar hij zich bevindt, waar bijvoorbeeld het water of zand is, waar zijn lichaam stopt en waar het water of zand begint of stopt.
Hij kan in zijn spel met afstand en nabijheid oefenen en ontdekken dat zijn hand toch weer terugkomt als hij deze onder het water of zand stopt.
Ook het gevoel van zand en water op je lichaam en de effecten daarvan (zoals gerimpelde vingers na lang in het water gespeeld te hebben) zijn allemaal stukjes informatie die het kind over zijn lichaam ontvangt. Het zand en water benadrukt dat je lichaam gevormd en stevig is. Zo leren ze dat ze een lichaam hebben dat van de rest van de wereld is afgegrensd en dat ze de wereld om zich heen kunnen beïnvloeden.
Het zorgt voor kennis
Al spelende doen kinderen middels zand en water, zelf allerlei ontdekkingen en ervaringen en kennis op. Als leerkracht heb je hier bijna geen rol in. Deze ervaringen zorgen ervoor dat de kinderen steeds moeilijkere spelvormen aankunnen. Na een periode van sensopathisch spel breiden kinderen hun opgedane kennis meestal uit naar constructie en fantasiespel. Spelen met zand en water zorgt hiermee voor een natuurlijke progressie in de fases van hun ontwikkeling met materialen (van experimenteren naar meer doelgericht).
Het stimuleert de sociale ontwikkeling
Doordat er bij het spelen met zand en water weinig van kinderen wordt gevraagd, is er ook meer en sneller ruimte voor sociaal contact en veel communicatie met andere kinderen en dat contact biedt ook weer ontwikkelingsmogelijkheden op taalgebied.
Kinderen leren door te ervaren
Je kunt zand en water tenslotte ook heel goed gebruiken bij allerlei schoolse activiteiten en zo het leren nog leuker maken. De zand-/watertafel leent zich namelijk ook uitermate voor het betekenisvol leren door iets concreet te ervaren. Zo kan er tijdens het spelen aan een zand-/watertafel een rijk scala aan bijvoorbeeld rekentaal de revue passeren (vol/leeg, licht/zwaar, veel/weinig), waardoor kinderen de daadwerkelijke betekenis van deze begrippen leren. Op die manier kun je met al wat oudere kleuters ook heel doelgericht aan je reken-/taaldoelen werken. Laat kinderen bijvoorbeeld de cijfers, vormen of letters eens in het zand zoeken of maken.
Zand
Zand is een bijzonder materiaal. Droog zand lijkt wel wat op water: het is zacht, fijn en ongrijpbaar en je kunt er niets mee bouwen.
Wanneer je echter water aan het zand toevoegt, dan verandert de materie. Nat zand heeft iets weg van klei. Het kan gekneed worden en je kunt er dingen mee bouwen.
Als zand heel erg nat is, wordt het modder waarmee de kinderen heerlijk kunnen kliederen , maar weer moeilijk mee kunnen bouwen.
Veel kinderen vinden het steeds toevoegen van water aan zand op zich al een interessante bezigheid. Het zand voelt immers steeds anders aan.
Kinderen met weinig sensopathische spelervaring kunnen het spelen met zand juist 'vies' vinden. Vanaf een jaar of vijf verslapt de aandacht voor het spelen met zand.
Het is dan goed om nieuwe spelimpulsen te geven en de zandtafel aan te vullen met wereldspelmaterialen.
Het zand kan ook gekleurd worden: geef de kinderen stoepkrijt en een handrasp en een zeef en laat ze het geraspte krijt vermengen met het zand of bijvoorbeeld gebruiken om hun zandtaartjes een kleur te geven. Voeg ook eens een paar druppels etherische olie of kruiden aan het zand toe om de reuk te stimuleren.
Vervang het zand regelmatig (voor iedere vakantie).
Water
Net als zand is water ook een heel aantrekkelijk materiaal.
Het is niet duur, makkelijk te verkrijgen en levert weer andere spelmogelijkheden op.
Het water in de watertafel kan koud zijn of juist (lauw)warm.
Een lauwwarme temperatuur zorgt onmiddellijk voor een hele andere spelbeleving.
Dit speelt een stuk fijner dan wanneer je je handen in ijskoud water moet steken.
Je kan water ook heel gemakkelijk kleuren door er een stukje crêpepapier in te leggen. Wanneer er kinderen bij zijn, die van het water drinken kun je echter beter kleurstof voor voedingsmiddelen gebruiken.
Je kunt ook (kinder-)badschuim aan het water toevoegen. Het schuim verandert het gevoel van water aan de handen en geeft het water ook een lekkere geur. Deze aangename geur maakt het spel voor sommige kinderen interessanter en lokt rollenspelletjes zoals de pop wassen of de afwas doen uit.
Voor kinderen tot een jaar of twee is het motorisch gezien een haalbare spelhandeling om voorwerpen te laten drijven. Voor gieten is een fijnere motoriek nodig. Dit komt daardoor vaak pas rond drie jaar aan bod. Als kinderen circa vier jaar zijn krijgen zij interesse voor nog preciezere handelingen, zoals druppelen en spuiten. Kleuters gaan de verdere speelmogelijkheden van water onderzoeken. Handelingen zoals zinken en drijven, water van hoog naar laag laten stromen, maar ook symbolische spelletjes met water worden ook leuk.
Kinderen met weinig sensopathische spelervaring associëren water als schoon.
Voor deze kinderen kan water dus een goede eerste stap zijn om meer sensopathische ervaringen op te doen.
Maak de watertafel elke dag leeg en ververs het water.
Andere vullingen
Naast zand en water leent de zand-/watertafel zich ook voor andere vullingen.
Denk bij het vullen van de zandtafel vooral aan de zintuigen.
Kies bijvoorbeeld voor kleur-/geurrijke materialen of ga juist voor natuurlijke kleuren.
Zorg voor materialen met verschillende texturen, zodat er veel te ontdekken valt.
Denk eens aan:
Afvalhout
Afwasmiddel
Aluminiumfolie
Aquariumsteentjes
Aquariumsteentjes
Bladeren
Bloem (eventueel met water)
Bloem (8 delen) en babyolie (1 deel), eventueel gekleurd met ecoline of voedselkleurstof
Bloembollen
Blokjes
Boomschijven
Boomschors
Boomstammen
Bouten en moeren
Cacaobonen en lotion
Confetti
Dennenappels
Dennennaalden
Diamanten
Doppen
Draad
Eierdozen
Eikels
Etherische oliën
Gedroogde bonen
Gedroogde lavendel
Gekleurde bonen (hier lees je hoe je die maakt)
Gekleurde pasta (hier lees je hoe je die maakt).
Gekleurde rijst (hier lees je hoe je die maakt).
Gekleurd hooi
Gel
Gelatine
Gelballetjes
Glasstenen
Glitters
Gouden munten
Graan
Gras (pas wel op met allergieën)
Grasmatten
Grind
Haargel
Hagelslag
Havermout
Hooi (gekleurd)
Houten schijven
Hydrokorrels
Ijs(-blokjes)
Kaarsjes
Kastanjes
Keien
Keukenfolie
Kiezelstenen
Kikkererwten
Kinetisch zand
Kleurstof
Knikkers
Knopen
Koffiebonen
Kralen
Kruiden
Kurken
Lapjes
LEGO/DUPLO blokjes
Linten
Linzen
Loose parts
Maanzand: Deze maak je van 4 kopjes bloem en 1 kopje olie. Zorg er wel voor dat je je bloem eerst bakt (bacteriën kunnen in rauwe vloer leven). Spreid uit op een bakplaat, bak 5 minuten op 350 ° F en laat het vervolgens afkoelen.
Macaroni
Magisch zand
Mais
Maizena (gemengd met water of lotion)
Meel met babyolie
Metalen voorwerpen en magneten
Modder
Mos
Mozaïek stenen
Munten
Nepsneeuw
Noppenfolie
Nootjes
Olie
Ongepopte popcorn
Pailletten
Papiersnippers (uit een papierversnipperaar): Verstop er kleine voorwerpen in.
Pepernoten (of nep-pepernoten van zoutdeeg)
Peulvruchten
Piepschuim(-bollen)
Pijpenragers
Plastic (het liefst met verstevigde randen) om waterlopen te maken
Plastic eieren
Plastic bloemen
Playmais
Poedersuiker
Pompons
Potgrond
Potpourri
Puzzelstukjes
Pijpenragers
Raffia
Rietjes
Rijst
Scheerschuim (gemengd met meel of kleurstof)
Schelpen
Schelpenzand
Slagroom
Slijm
Sneeuw
Spliterwten
Stenen/keien
Stof in verschillende structuren
Strijkkralen
Stro
Suiker
Takken
Teldopjes
Tempex
Tuinaarde
Veren
Verf
Vers gras (pas op met allergieën)
Vilt
Vogelzaad
Vulschelpen (Materiaal van piepschuim dat wordt gebruikt om dozen op te vullen)
Water, gekleurd met ecoline of kleurstoffen
Water met afwasmiddel
Waterparels
Watten(-bollen)
Wol
IJs(-blokjes) en zout
Zaagsel
Zaden
Zand
Zeepsop (gemengd met kleurstof)
Zonnenbloempitten
Zout
Zwarte bonen
Enzovoort.
Let er wel op dat kinderen materialen soms nog in hun mond stoppen. Zorg daarom voor veilige onscherpe en niet giftige materialen. En vergeet niet dat sommige kinderen voor bepaalde dingen misschien een allergie hebben. Denk ook aan een goede hygiëne. Controleer eetbaar of bederfelijk materiaal iedere dag. Voorkom dat de sensopathische speelplek een bron van bacteriën wordt.
Naarmate een kind ouder wordt en het materiaal goed kent verslapt de aandacht voor het spelen met ongevormde materialen. Het is dan goed om nieuwe spelimpulsen te geven en het spel uit te breiden met aanvullende materialen, die gelegenheid bieden tot zowel manipulatief, constructief en rollenspel. Doe dit echter wel gedoseerd, zodat kinderen de ongevormde materialen goed kunnen voelen, verkennen en eigen kunnen maken.
Je kunt het vulmateriaal hergebruiken door het te bewaren in zogenaamde zip Lock zakjes (die aan de bovenkant af te sluiten zijn).
Materialen
Naast een bak en vulling zijn schorten voor de kinderen (om droog/schoon te blijven, een bezem, een stoffer en blik en een dweil ook erg prettig bij het spelen met de zand-/watertafel. Denk ook eens aan tuinhandschoenen voor kinderen, die sensopathisch materiaal als zeer intens ervaren of aan vuurwerkbrillen voor kinderen, die erg gevoelig zijn voor zand in hun ogen.
Het spel aan de zandtafels is voor veel kleuters vaak een nieuwe setting met bekend materiaal (uit de zandbak). Om te voorkomen dat zij spelgedrag herhalen van het buitenspel met zand kan het helpend zijn zo weinig mogelijk echte en herkenbare buitenmaterialen, zoals emmers, schepjes, zandvormpjes en harkjes aan te bieden.
Vul de zand-/watertafel aan met allerlei (thema gerelateerde) materialen, die de kinderen kunnen verkennen, waarmee ze nieuwe ervaringen op kunnen doen en waarmee ze van ontdekkend naar handelend en symbolisch spel kunnen gaan.
Vooral in een combinatiegroep waar veel kinderen van verschillende leeftijden zitten, is het ook goed de inrichting van de zandtafel zo te maken dat elk soort spel een kans heeft.
Door rijke materialen aan te bieden, kan elk kind er op zijn eigen niveau mee spelen.
Naarmate een kind ouder wordt en het materiaal goed kent verslapt de aandacht voor het spelen met water en zand. Het is dan goed om nieuwe spelimpulsen te geven en de zand-/watertafel aan te vullen met materialen, die gelegenheid bieden tot zowel manipulatief, constructief en rollenspel. Hierdoor stimuleer je de verschillende ontwikkelingsfasen. Door materialen toe te voegen of weg te halen kun je bovendien sturen in het soort spel dat er gespeeld word. Zorg voor voldoende materialen, maar ook niet te veel, want dan verliezen kleuters makkelijk het overzicht.
Richt de sensomotorische speelplek samen met de kinderen in. Kinderen worden op die manier eigenaar van het materiaal en aangezet om hierover mee te denken.
Dat werkt enorm motiverend.
Denk aan materialen zoals:
Bad figuren
Bakjes
Bekers
Bellenblaas (of een stukje ijzerdraad met een lus)
Boeken en kijkplaten (die passen bij een thema of doel)
Bomen (maak deze bijv. van een echte tak in een hompje klei)
Boten
Botjes (van klei, zoutdeeg of uitgekookte en gelakte kippenbotjes)
Buizen (PVC)
Constructiematerialen, zoals Duplo en Kapla
Cijfers
Druppelaars
Emmers
Flesjes
Flesjes met een spuitdop
Fossielen
Garde
Gelamineerde kleuren-, vormen-, getal-, letter- en/of woordkaarten
Gereedschap
Gieter
Grot
Grijpers
Handmixer
Harkje
Heksjes (hout/plastic)
Hengels met magneten
Huizen
Kannen
Keukengereedschap
Kleurenkaarten
Kosteloos materiaal
Kunststof planten en bloemen
Kwastje
Lepels
Letters
Loep
Maatbekers
Maatschepjes
Magneten en metalen voorwerpen om te verstoppen
Meetlint
Muffin bakblik (om bijvoorbeeld te sorteren)
Notenkraker
Paletmesje
Pannen
Pincetten
Pipetten
Plastic (het liefst met ijzerdraad verstevigde randen) om waterlopen te maken
Plastic bloemen
Plastic dieren
Plastic poppetjes
Pollepel
Potjes
Prikkers (met etiketten)
Schatkaart
Schepjes
Schepnetje
Schrapers
Sorteerbakjes
Sponzen
Stoepkrijt, een rasp en een zeef om gekleurde poeder te maken.
Taartvormpjes
Theezeefje
Thema gerelateerde materialen
Trechters
Truweel
Tuingereedschap
Tuinhandschoenen
(Stukjes) tuinslang
Vergiet
Vergrootglas
Verkleedspullen: bril
Vishengel en vissen
Visnet
Voertuigen
Voorwerpen met magneten
Voorwerpen die blijven drijven
Vormen(-kaarten)
Vulkaan
Watermolens
Waterpistool
Waterpomp
Wattenbollen
Weegschaal
IJshoorntjes (plastic)
IJsschep
IJsstokjes
Zakjes
Zandvormpjes
Zeven
Zoekkaart
Lamineer afbeeldingen en versier daar de rand van je zandtafel of sensorische bak mee om deze in de stijl van je thema te brengen.
De mogelijkheden zijn eindeloos! Kijk maar eens rond in je klas naar de materialen die er al zijn. Kun je deze toevoegen aan je zand-/watertafel?
Geef de kinderen de ruimte om in andere hoeken materialen te halen om hun spel te verrijken. Maak eventueel speciale bakken met kosteloze materialen die ze mogen gebruiken, zoals lege keukenrollen, dozen, afvalhout, dennenappels enzovoort.
Tip: Span eens een laken met gaten of leg een groot stuk karton met gaten erin over of op de zandtafel. Het maakt het spel extra spannend. Of maak eens een watermuur van een stuk gaas, flessen, buizen, slangen, trechters enz.
Zorg er ook voor dat de materialen geordend opgeborgen zijn.
Zet de materialen die de kinderen kunnen gebruiken altijd overzichtelijk in kasten of bakken naast of boven de zandtafel.
Laat de spullen in ieder geval niet ín de zandtafel liggen, want dan ligt het daar erg vol en overzien de kinderen minder goed waar ze mee kunnen spelen.
Spel begeleiden
Om zoveel mogelijk uit het sensopathische spel te halen, is een goede begeleiding van de leerkracht noodzakelijk.
Inrichten
Het inrichten van de zand-/watertafel en het aanbieden van rijke materialen is de eerste stap in spelbegeleiding. Hiermee creëer je de voorwaarden die nodig zijn voor ontwikkeling. Bij een zand-/watertafel zijn materialen waarmee de kinderen kunnen experimenteren, construeren en rollenspel kunnen spelen. Te veel of te weinig materiaal in verhouding tot het zand/water, beperkt de experimenteerkansen.
Bedenk bij elk thema hoe je de zand-/watertafel in zou kunnen zetten.
Wanneer je het bijvoorbeeld over de lente hebt kun je de zandtafel vullen met potgrond. Heb je het over de boerderij, dan zou je de zandtafel kunnen vullen met mais.
Probeer daarbij zoveel mogelijk zintuigen te prikkelen, denk aan de geur, hoe het voelt, hoe het eruit ziet.
Uitnodigen en voordoen
De kinderen hebben het van jou als professional nodig om te zien dat het materiaal veilig is en dat het oké is om vies te worden. Doe, wanneer je nieuwe materialen aanbiedt, dus altijd eerst even voor wat de kinderen allemaal met het materiaal kunnen doen.
Benoem de materialen en de handelingen ook.
Als je teveel knoeit onderbreek je jouw spel even om op te ruimen.
Hierdoor leren kinderen ook wat ze kunnen doen als het misgaat.
Observeer
Ongevormde materialen hebben vaak een grote aantrekkingskracht op kinderen, dus de kans is groot dat ze er onmiddellijk mee aan de slag zullen gaan.
Observeer hoe de kinderen reageren op het aangeboden materiaal en wat ze ermee doen. Hoe zetten ze hun motoriek en zintuigen in? Er zullen kinderen zijn, die heel voorzichtig zijn in het kennismaken met de materialen en eerst naar andere kinderen kijken wat ze ermee doen en wat de bedoeling is, alvorens het zelf te gaan doen.
Het gevoel of de geur kan voor hen onbekend, onwennig of overweldigend zijn.
Kinderen kunnen zelf het gevoel hebben dat ze niet vies willen worden, maar dit kan ook opgelegd zijn door hun omgeving.
Onderbreek zo min mogelijk!
Meestal gaan kinderen lekker aan de slag.
Geef ze de tijd om het materiaal doelloos handelend te verkennen en te ontdekken.
Laat ze wennen aan de materialen en koppel er niet meteen een opdracht of eindproduct aan. Probeer ze tijdens het spelen zo min mogelijk te onderbreken.
Vraag ook niet wat ze doen, maar observeer liever. Let daarbij op hoe de kinderen verwoorden wat ze aan het spelen zijn en help ze daar eventueel bij.
Wanneer de kinderen tegen een probleem aanlopen, lever dan niet zelf de oplossing, maar vraag hoe ze het kunnen oplossen en wat ze daarvoor nodig hebben.
Noteer belangrijke observaties, zodat ze een vervolg kunnen krijgen.
Begeleiden
Hoewel het vrij sensopathische spel geen goed of fout kent, kun je toch het gevoel hebben dat een kind op een andere manier meer uit het spel zou kunnen halen.
In die gevallen kun je een kind helpen door het spel te begeleiden.
Je kan ook inzetten op spelbegeleiding om het spel op een hoger, complexer niveau te brengen en zo de ontwikkeling van de kleuters te bevorderen.
Begeleiding van spel start door als het ware in te stappen in het spel van de kleuters.
Dit kan op verschillende manieren:
Door alleen even mee te kijken en ze bemoedigend toe te spreken
Door het spel te spiegelen en er woorden aan te geven of van daaruit in interactie te gaan met de kleuter.
Door iets te vragen, zoals: “Kan jij alle kleine steentjes uit het zand zeven?”.
Door zelf in de rustige nabijheid van een kleuter mee te doen, Dit bevordert een goede leerkracht-kind relatie.
Wanneer je veel herhalend spel blijft en de handelingen dus zeer beperkt blijven, dan mist het kind een open, rationele en verwachtingsvolle benaderingswijze en speelt hij gedachteloos en nutteloos spel zonder betekenis. Dit kun je ombuigen door een betekenis, bijvoorbeeld in de vorm van een opdracht aan het spel toe te voegen, waardoor de doelloze handelingen wel zin krijgen.
Voor welke manier van begeleiding je ook kiest: Neem het spel niet over.
Sluit aan op het spel van de kinderen en stimuleer ze tot manipuleren en experimenteren. Laat het initiatief altijd zoveel als mogelijk aan de kleuter en geef taal aan je handelen door te benoemen wat je voelt. Loop ook niet te snel vooruit en voeg niet te snel andere materialen toe.
Opruimen
Als de speeltijd er bijna op zit, deel je dit even mede, zodat de kinderen hun spel niet abrupt hoeven af te breken. Geef de kinderen materialen om per ongeluk geknoeide materialen goed op te kunnen ruimen. Een manier om kinderen te leren het zand op te vegen is door met tape een figuur op de grond te plakken en ze daar het zand naar toe te laten vegen.
Terugblikken
Tot slot is het goed om samen terug te blikken op het spel.
Wanneer je tijdens het spelen observeert en foto’s maakt van wat je ziet, kun je in de kring gericht evalueren. De kinderen kunnen, al dan niet aan de hand van een foto, vertellen wat ze gedaan hebben, waar ze tegenaan liepen en hoe ze problemen opgelost hebben.
Sensopathisch spel bij de zand-/watertafel levert vaak geen eindproduct op. Door af en toe een foto van het spel te maken is er meteen een blijvend beeld voor de kinderen.
Wanneer er tijdens het spel geen hoge betrokkenheid wordt waargenomen, dan zul je moeten onderzoeken hoe dat komt en aanpassingen moeten maken.
Regels en afspraken
Er zijn slechts enkele basisregels nodig om ervoor te zorgen dat de kinderen optimaal kunnen spelen bij de zand-/watertafel. Je kunt bijvoorbeeld vooraf afspraken maken over:
Het aantal kinderen dat tegelijk in de hoek kan spelen. Teveel kinderen beperkt de experimenteerkansen. Drie tot vier kinderen is daarom genoeg.
Het aantrekken van een schort (bij natte materialen)
Hoe de hoek achtergelaten moet worden als de kinderen klaar zijn. Elk kind wil graag spelen in een hoek die aantrekkelijk is en waarbij de materialen geordend zijn. Vertel de kinderen dat het niet erg is als ze een beetje knoeien, dat mag zelfs, maar dat veel geknoei niet leuk is. Maak duidelijk waarom: dat hoe meer zij knoeien, des te minder materiaal erover blijft om mee te spelen. Maak ze van tevoren ook duidelijk dat je ze, als ze wel teveel knoeien, even laat stoppen met spelen. Zorg ervoor dat er een handveger en blik en poetsdoeken klaar liggen. Als kinderen dan toch teveel knoeien kun je ze het zelf laten opruimen.
Kinderen die expres materialen of zand uit de bak op de grond gooien verzoek je iets anders te kiezen.
Sensorische informatieproblemen
Normaal heeft een kind plezier aan het spelen. Sommige kleuters kiezen echter niet spontaan voor sensopathisch spel, komen amper tot experimenteren of beleven er weinig plezier aan. Dit kan diverse oorzaken hebben.
Misschien heeft het kind weinig sensopathische ervaring mogen opdoen en vindt hij het spannend.
Misschien vindt hij het vies.
Misschien vindt hij het materiaal gewoon niet leuk
Misschien kent hij het materiaal nog onvoldoende
Forceer deze kleuters niet, maar maak ze liever geleidelijk aan vertrouwd met de materialen en het gevoel dat erbij hoort. Speel in dat geval bijvoorbeeld eens mee of doe voor wat allemaal kan. Beide nodigen het kind uit om het zelf ook eens te proberen. Geef complimentjes als het kind de verkenning aangaat; op die manier blijft hij gestimuleerd.
Wijs een kind die het vies vindt erop dat het niet erg is dat de handen even vol zand (of modder) zitten, en dat je achteraf ze makkelijk kan schoonmaken.
Misschien heeft het kind echter sensorische of psychologische problemen.
Bij sensopathisch spel worden de zintuigen gestimuleerd. Het materiaal wordt beleefd, aangeraakt, bekeken, beluisterd, geroken of geproefd.
Niet alle kinderen hebben echter het vermogen om informatie die via de zintuigen binnenkomt op de juiste manier te selecteren en interpreteren en daarop te reageren. Kinderen die onder- of overgevoelig zijn voor zintuiglijke prikkels kunnen hierdoor niet of juist heel overdreven op zintuiglijke prikkels reageren. Het gaat hierbij niet alleen om externe prikkels die via de ogen, oren, neus, mond en huid worden waargenomen, maar ook over interne prikkels, zoals je lijf en evenwicht voelen, honger of pijn hebben en de temperatuur aanvoelen. Het is mogelijk dat kinderen die wat onhandig lijken, zich vaak stoten of dingen laten vallen, zintuiglijke prikkels niet goed verwerken. Deze sensorische informatieproblemen ontstaan in de hersenen. Het kind kan hier niets aan doen. Als een kind een sensopathische activiteit niet prettig vindt, dan mag het niet verplicht worden om toch deel te nemen. Wanneer je vanuit je observaties tijdens het sensopathische spel sensorische informatieproblemen vermoedt kun je het beste een sensorische therapeute inschakelen.
Ongevormde materialen vragen niet veel van de kinderen, maar bieden hierdoor ook minder structuur. Sommige kinderen verliezen dan de controle over zichzelf en de werkelijkheid. Een kind kan dan teveel opgaan in iets, onrustig of angstig worden.
Kinderen met psychische problemen of ADHD blijken zichzelf bijvoorbeeld gemakkelijker in het sensopathische spel te verliezen. Wanneer een kind het spel van anderen verstoort, bijvoorbeeld door te duwen of te trekken of met spullen te gooien, is er ook sprake van een spelprobleem. In deze gevallen kun je denken aan speltherapie.
Op zoek naar meer?
Inspireer dan collega’s door jouw ideeën als reactie op deze blog te delen!
.
.
.
Comments